1220, de septembre au 31 octobre. — Melun.
Philippe Auguste confirme l'accord conclu en septembre 1220 entre Guillaume de Chauvigny, seigneur de Châteauroux, et Jean, abbé de Déols, au sujet des droits de justice et des franchises du bourg de Déols et du bourg de Magny.
A. Original, jadis scellé du grand sceau de cire verte, selon B et l'Inventaire des titres du duché de Châteauroux, sur lacs de soie rouge et verte. Hauteur, 580 mm. ; largeur, 480 mm. Archives nationales, K 28B, n° 16.
B. Copie du xviiie s., Archives nationales, K 176, 1re liasse, n° 7, d'après A.
a. E. Hubert, Cartulaire des seigneurs de Châteauroux, p. 92, n° 54 (acte de Guillaume de Chauvigny), et p. 93, n° 55 (acte de Philippe Auguste, mais uniquement la fin et sans la date), d'après A.
Fac-similé : Reproduction partielle dans Fr. Gasparri, L'Écriture des actes de Louis VI, Louis VII et Philippe Auguste, Paris, 1973, pl. h.-t. LXX, fac-similé n° 79.
Indiqué : Archives nationales, P 28991, fol. 9 ; Inventaire des titres du duché de Châteauroux, Archives de l'Indre, A 2, fol. 347, d'après A ; A. Desplanque, Mémoire sur les archives de l'Indre, p. 75, n° 296, d'après le précédent ; E. Hubert, Inventaire sommaire des archives départementales... Indre. Série A, d'après l'Inventaire des titres cité ci-dessus ; J. Tardif, Monuments historiques, p. 345, n° 784, d'après A ; R. Gandilhon, Catalogue des chartes de franchises du Berry, p. 82, n° 126, d'après ABa, A. Desplanque et E. Hubert.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ph[ilippus] Dei g[r]atia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri nos inspexisse litteras dilecti et fidelis nostri Guillelmi de Calviniaco in hec verba :
Ego Guillelmus de Calviniaco, dominus Castri Radulphi, per presentem paginam notum volo fieri universis tam presentibus quam futuris quod, cum inter me, ex una parte, et Johannem venerabilem abbatem et conventum Dolensis monasterii, ex altera, super justiciis et libertatibus burgi Dolensis et burgi de Mesnilio et rebus aliis questio verteretur et super hiis fuisset diutius adinvicem litigatum, tandem per Dei gratiam, venerabili patre Symone Bituricensi archiepiscopo et aliis bonis viris mediantibus, talis super dictis querelis compositio intervenit, quod ego, tum propter cartas antecessorum meorum dominorum quondam Castri Radulphi, tum propter compositionem quam dominus Andreas de Calviniaco, pater meus, et domina Dionisia, mater mea, cum eadem ecclesia super eisdem justiciis et libertatibus fecisse noscuntur, jus Dolensis monasterii recognoscens, dimisi et concessi in perpetuum abbati et monachis ejusdem monasterii omnes justicias burgi Dolensis, tam in duellis quam furtis et raptu et murtris et aliis, et quod omnes clamores qui de commissis infra cruces burgi Dolensis perpetratis fient, ad abbatem Dolensem vel ejus ministeriales deferantur, et qui justiciam suam infra cruces predictas habere voluerit, per predictam ecclesiam habeat, et quod equi ejusdem ecclesie, sive jumenta, sive asini, qui cum quadriga seu alio modo ad adducenda ligna seu alia usibus monachorum necessaria foras missi fuerint, non capientur, nisi inventi fuerint in delicto. Habitatores burgi Dolensis quidquid et ubicumque extra cruces deliquerint supradictas, dummodo infra cruces venire valeant, exhibebunt justiciam per abbatem Dolensem vel ejus mandatum, nisi tamen capti fuerint in delicto. Questam etiam illam quam super homines burgi Dolensis propter vindemiandas vineas predecessores mei facere consueverant, quam dictus Andreas pater meus et domina Dionisia mater mea dimiserunt et quietaverunt, ego in perpetuum dimisi pariter et quietavi Deo, Beate Marie et ecclesie Dolensi, ita quod nullus hominum vel mulierum infra cruces burgi Dolensis habitantium aliquid de cetero propter vindemiandas vineas persolvat, sed quandocumque voluerint, liberam vindemiandi habeat facultatem. Concessi etiam quod panni sine tinctura qui sunt in burgo Dolensi et in Castro Radulphi, sicut burellum et cordatum et reatum, que fiunt ibidem, vendantur in burgi domibus, fenestris non apertis. Panni etiam linei et canabei, undecumque afferantur, similiter ibi vendantur. Homines etiam qui molas in burgo Dolensi adducere voluerint, eas secure adducant et vendant, et ego vel homines mei nullam vim faciemus quominus mole in burgo Dolensi adducantur et vendantur.
Concessi preterea quod mercerii producant merces suas et vendant in plateis burgi Dolensis omni die, si abbas voluerit, nisi forum vel nundine fuerint apud Castrum Radulphi, ita quod nullam alicui persolvant consuetudinem. Fabri etiam undecumque veniant, similiter vendant ferrum fabricatum ibidem sine consuetudine solvenda.
In omnibus nundinis que fiunt in burgo Dolensi, jacebunt mercatores, si voluerint, in burgo Dolensi in vigiliis nundinarum et in die cum rebus et equitaturis suis.
In nundinis vero que fiunt in burgo in festo Visitationis Dolensis ecclesie, quas dictus A. pater meus dedit, et in nundinis que fiunt in Annuntiatione beate Marie, quas dominus Ebbo et dominus Radulphus filius ejus dederunt Dolensi ecclesie, que sunt trium dierum, jacebunt mercatores in burgo Dolensi, si voluerint, in vigiliis nundinarum et in die et [in] altera sequenti die cum rebus et equitaturis suis.
Pro commutatione vero decem modiorum bladi quos pater meus dedit eidem ecclesie propter dampna ab eodem dicte ecclesie irrogata, dedi in perpetuum et concessi eidem ecclesie trecentos solidos currentis monete in redditibus meis de burgo Dolensi annuatim tribus terminis persolvendos, videlicet in Pascha Domini centum solidos, in festo sancti Michaelis centum solidos, et in festo sancti Andree centum solidos, ita quod ille qui adcensabit redditus meos in burgo Dolensi statim in principio adcensationis dabit bonam securitatem abbati vel mandato suo quod dictis terminis dictos trecentos solidos ecclesie Dolensi persolvat. Verumptamen, nisi ille forte sicut dictum est dictos trecentos solidos solveret, ego nichilominus ad eorum solutionem tenerer.
Concessi etiam quod burgus de Mesnilio habeat eandem libertatem quam habet burgus Dolensis, hoc tamen salvo quod in villa de Mesnilio habeo homines meos. Omnis quidem justicia ville de Mesnilio, tam in duellis quam aliis, ad abbatem et monachos Dolenses pertinet libere et quiete, hoc excepto quod si aliquis pro malefitio suo debeat mortem incurrere, sive pedem, sive manum, sive oculos amittere, judicabitur in curia monachorum, et judicatus et condempnatus, tradetur nudus ballivis meis de Castra, extra cruces. Si autem aliquis pro malefitio captus, post judicium vel ante, quoquomodo de carcere evaderet monachorum, serviens prioris ejusdem loci jurabit quod nec precio, nec fraude, eum dimisit, et sic prior et sui erunt ab hujusmodi impe[ti]tione immunes. Jurabunt etiam prepositi mei, et ballivi de Castra, in receptione balliarum ad peticionem prioris de Mesnilio, ipso priore presente, quod cum aliquis condempnatus illis tradendus fuerit, numquam se per malitiam vel cavillationem aliquam absentabunt, nec facient quo minus reddi possit eisdem. Si vero ballivus meus de Castra, post denunciationem a priore vel mandato suo in domo ballivi factam, dampnatum non reciperet, monachi, post diem et noctem unam a denunciatione, possunt eum dimittere, vel quod voluerint facere, sine mutilatione membrorum, vel aliqua irrogatione pene, vel exactione pecunie. Quod si ballivus negaret sibi fuisse denunciatum quod veniret ad recipiendum dampnatum, serviens monachorum tercia manu jurabit se denunciasse, et sic monachi et sui erunt immunes. Verum si super hoc infra quadraginta dies non moveretur questio, extunc monachi et sui super dimissione dampnati non poterunt impeti, nec ad jurandum compelli. Cum autem dampnatus ballivis ad puniendum traditus fuerit, infra sequentem diem post traditionem tenentur exercere vindictam. Juditium quidem curie monachorum non poterit reprobari.
Concessi preterea quod nundine fiant apud Mesnilium annis singulis dominica post festum sancti Dionisii juxta consuetudinem nundinarum que fiunt in burgo Dolensi in festo sancti Michaelis. Quas quidem nundinas predictus A. pater meus, propter dampna que apud Mesnilium intulit, noscitur contulisse. In domo de Vodolione non descendam nec hospitabor monachis invitis, nec aliquam violentiam irrogabo. Medietarii Dolensis ecclesie erunt ab omni consuetudine et violentia liberi et immunes et res abbatis et monachorum vel hominum suorum non capientur quandiu ipsi voluerint justiciam exhibere, vel abbas vel mandatum suum pro eis.
Homines etiam quos monachi Dolenses habent communes mecum, ubicumque sint dividentur, vel ego et monachi espleitabimus eosdem. Hec autem omnia sicut superius sunt expressa, necnon et antiquam libertatem et inmunitatem burgi Dolensis, novam etiam libertatem et inmunitatem quam ego dedi eisdem monachis, et eadem est cum veteri libertate et inmunitate burgi Dolensi in omnibus justiciis et consuetudinibus, et eidem contigua et conjuncta ; inmunitatem etiam ville de Mesnilio et omnia jura Dolensis ecclesie concessi conservare et defendere abbati et monachis Dolensibus bona fide pro posse meo, prestito ad sancta Dei euvangelia corporaliter juramento. Obligavi etiam successores meos ad observandum ista omnia et jurandum. Et ne super hiis possit in posterum questio suboriri, presentem cartam sigilli mei impressione signatam dictis abbati et monachis Dolensibus duxi in testimonium concedendam. Datum anno gracie m° cc° vicesimo, mense septembri.
Ut autem compositio prescripta perpetue stabilitatis robur obtineat, nos eandem compositionem gratam habentes et volentes, ad instantem dicti Guillelmi peticionem qui in nostra presentia constitutus viva voce super hoc nos rogavit, presentem paginam sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato, salvo jure nostro, confirmamus. Actum Meleduni, anno dominice Incarnationis millesimo ducentesimo vicesimo, regni vero nostri quadragesimo primo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Bartholomei camerarii. Signum Mathei constabularii.
Data vacante (Monogramme) cancellaria.