1220, décembre. — Saint-Germain-en-Laye.
Philippe Auguste transige avec le chapitre de Saint-Quentin sur le droit d'arrêter les hommes du chapitre et ceux qui lui doivent le chevage quand ils effectuent des charrois.
A. Original perdu.
B. Copie de décembre 1220 dans l'acte de ratification de cet accord par le doyen et le chapitre de Saint-Quentin, Archives nationales, J 232, Saint-Quentin, n° 5.
C. Copie, formules abrégées, du xiiie s., Registre E de Philippe Auguste, fol. 155.
D. Copie du xiiie s., Registre F de Philippe Auguste, fol. 123 v°, d'après C.
E. Copie du xiiie s., Archives nationales, JJ 31, fol. 33 v°, n° 71, d'après B.
F. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. franç. 16650, fol. 216, d'après B.
G. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. franç. 21025, p. 500, d'après E.
H. Copie pour dom Grenier, Bibliothèque nationale, Collection de Picardie, vol. 111, fol. 141, d'après B.
a. C. Héméré, Augusta Viromanduorum, Preuves, p. 51.
b. L.P. Colliette, Mémoires pour servir à l'histoire de la province de Vermandois, t. II, p. 669, d'après les archives de l'église de Saint-Quentin.
c. A. Teulet, Layettes du Trésor des chartes, t. I, p. 504, n° 1412, d'après B.
Indiqué : C. Héméré, Tabella chronologica decanorum, p. 55 (court extrait) ; Q. de La Fons, Histoire particulière de l'église de Saint-Quentin, éd. C. Gomart, t. I, p. 209 et 379.
Texte établi d'après B.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod cum quedam discordia inter nos et capitulum Sancti Quintini super hominibus ipsius capituli arestandis pro catallo in vicecomitatu Sancti Quintini esset suborta, nos cum eodem capitulo composuimus in hunc modum : In primis eidem capitulo ob amorem Dei et reverentiam sancti Quintini concessimus quod homines sue ecclesie possint intrare et exire castellum Sancti Quintini et morari tota die in salvo conductu de querela catalli quando apportabunt blada et avenas ecclesie et canonicorum, et quando commodabunt vecturas suas capitulo vel alicui de canonicis pro bladis eorum afferendis, et quando reddent corveias debitas similiter pro bladis eorum afferendis et sine mercede, et quando venient ad placita ecclesie per summonitionem juste factam, et eorumdem canonicorum scabini quando venient ad petendum consilium de judicio faciendo vel inquirendo ; ita quod scabini, si suspecti super hoc habeantur, fidem facient per juramentum suum quod propter hoc venerint. Eundem etiam conductum hominibus ipsorum canonicorum concessimus per octo dies post diem Pasche, preter illos quindecim dies quos de hujusmodi conductu per consuetudinem hactenus obtentam habuerunt. Illam etiam consuetudinem quam hactenus homines ipsorum canonicorum et quilibet alii de salvo habuerunt conductu, octo diebus ante festum sancti Quintini et octo diebus post idem festum, ratam habemus et precipimus observari. Preterea dictis hominibus indulgemus eo modo quo dictum est salvum conductum a vigilia Natalis Domini in octo dies. Concedimus etiam eisdem hominibus dictum conductum omnibus diebus mercati in sabbato. Quod si augusti mense fuerit mercatum in festo sancti Petri, in festo sancti Laurentii, in festo Assumptionis beate Marie, in festo sancti Bartholomei, in festo Decollationis sancti Johannis Baptiste, et non evenerint hec festa in die sabbati, homines prefati habebunt eundem conductum quem haberent die sabbati pro mercato ; et si fuerint dicta festa in sabbato, erit sicut de sabbato est predictum. Et sciendum quod omnibus diebus predictis homines dictorum canonicorum non poterunt pro catallo arestari. Canonici vero eisdem diebus de suis hominibus manentibus in suo districtu de catallo jus facient vel fieri facient si super hoc fuerint requisiti ad usus et legem castelli infra castellaniam Sancti Quintini. Diebus autem aliis quibus poterunt canonicorum homines arestari, jurabit coram scabinis et justicia domini clamator quod propriam sortem et non amplius a debitore requirit, et tunc homines arestari per competentes plegios recredentur. Canonici vero prepositi villarum Sancti Quintini coram ballivis nostris jurabunt infra festum Candelose quod hominibus ecclesie et canonicorum injuste non ferent garandiam et contra jus domini de Sancto Quintino ; hoc autem juramentum renovabunt singulis annis in octabas Nativitatis sancti Johannis Baptiste dicte villarum ecclesie prepositi coram ballivo nostro et in capitulo Sancti Quintini, sicut est predictum. De hominibus autem debentibus cavagia dicte ecclesie ratione originis et generis, ita erit quod manentes infra comitatum Viromandie habebunt dictum conductum omnibus diebus quos hominibus ecclesie concessimus, sicut superius est expressum ; illi autem qui manentes extra comitatum eundem debent cavagia ratione originis et generis, habebunt dictum conductum quotiens venire voluerint, videlicet quod arestari non poterunt pro catallo. Ut igitur hec compositio firma et stabilis in perpetuum perseveret, nos eandem prout superius continetur sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato, salva in omnibus aliis justicia et jure nostro, et similiter salva justicia et jure ecclesie Sancti Quintini et canonicorum in aliis casibus sicut consuetudo eorum hactenus habuerit, et salvo etiam jure alieno, confirmamus. Actum apud Sanctum Germanum in Loya, anno Incarnationis dominice M° CC° vicesimo, mense decembri, regni vero nostri quadragesimo secundo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Bartholomei camerarii. Signum Mathei constabularii. Data vacante (Monogramme) cancellaria.