1221, 8 septembre. — Saint-Germain-en-Laye.
Ordonnance de Philippe Auguste concernant les acquisitions de biens et d'hommes de corps par les frères de l'Hôpital et du Temple.
A. Original perdu.
Indiqué : Registre de l'Échiquier de Normandie, jugement de la Saint-Michel 1224, copie du xiiie s., Bibliothèque municipale de Rouen, ms. Y 23 (Omont, n° 818), fol. 70 v° ; publié par L. Delisle, Jugements de l'Échiquier de Normandie, dans Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque impériale, t. XX, 2e partie, p. 330, n° 364.
Indiqué : Lettre du précepteur du Temple en Aquitaine, de novembre 1225, ratifiant l'ordonnance de Philippe Auguste, original aux Archives nationales, J 1025, n° 1 ; copies du xiiie s., Registre E de Philippe Auguste, fol. 160 ; Registre F de Philippe Auguste, fol. 128 ; Registre 31 du Trésor des chartes, fol. 60 v°, n° 93 ; copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. franç. 21025, p. 614, d'après le précédent ; publiée par H.-Fr. Delaborde, Layettes du Trésor des chartes, t. V, p. 100, n° 309.
Texte du jugement de l'Échiquier :
« Dominus rex, anno gracie M° CC° [XX°] primo, mense septembri, concessit fratribus Hospitalis et fratribus de Templo quod teneant homines quos acquisierant tempore retroacto usque ad terminum predictum in ea libertate in qua eos habuerant, et quod a termino illo nullum hominem acquirere vel capere poterant nisi de voluntate domini regis, et quod non possunt nec debent habere in una domo nisi unum hominem tantummodo ».
Texte de la lettre du précepteur du Temple :
« ... Noverit universitas vestra quod ... didicimus a dilectis fratribus nostris militie Templi quod bone memorie Philippus, tunc temporis rex illustris Francie, ... apud Sanctum Germanum in Laya anno dominice Incarnationis M° CC° XX° I°, in festo Nativitatis beate Marie, de voluntate sua et fratrum nostrorum assensu, ordinavit et stabilivit quod universas elemosinas que nobis collate fuerant usque ad diem illam in comitatu Andegavensi tam in possessionibus quam libertatibus et rebus aliis, et homines nostros qui in nostris dictis manerent elemosinis possideremus et haberemus libere, pacifice et quiete, ita quod ex tunc in antea non liceret nobis in dicto comitatu Andegavensi recipere aliquos de hominibus domini regis in villis suis nec alibi, nec aliquos albanos in villis suis nisi eos ad manendum in domibus nostris reciperemus, et manentes in nostris domibus dicta gauderent libertate ; et si aliqui barones seu milites vel alii facerent nobis elemosinas quas rationabiliter facere possent, eas tenebimus ad usus et consuetudines patrie, salvo in omnibus jure domini regis Francie. Nos siquidem habebimus usuagium et pasnagium in forestis domini regis ad proprios usus nostros et ad propria animalia nostra, sicut habere consuevimus. Super eo autem quod dicebamus quod homines nostri debebant habere pasnagium suum in foresta de Valeia, istud posuimus in sufferencia, ita quod homines nostri nullum pasnagium ibi habebunt nisi de voluntate domini regis, exceptis hominibus nostris de Mazeio qui in dicta foresta de Valeia habent et in perpetuum habebunt usuagium suum sicut illud habebant eo tempore quo Gaufridus, Castri Briencii dominus, nobis contulit villam de Mazeio. Nos siquidem ordinacionem istam factam a domino rege Philippo... ratam habentes... »