1222, de juillet au 31 octobre. — Melun.
Philippe Auguste confirme l'accord conclu devant Guillaume, évêque de Paris, entre Jean et Aubert, frères, seigneurs d'Andrezel, et les chanoines de Champeaux ; les soixante livres tournois de rente que les deux frères toucheront en échange de leurs droits de voirie à Champeaux et à Fouju seront tenues en fief lige du roi.
A. Original perdu.
B. Copie incomplète du xiiie s., avec dessin du monogramme, Cartulaire de Saint-Martin de Champeaux, Bibliothèque nationale, ms. lat. 10942, fol. 1 (ancienne foliotation 6).
Mention : dans A. Bonno, La Collégiale royale de Saint-Martin de Champeaux, p. 9.
(Le début manque.)
...................................................
Texte, d'après l'original et sa copie dans le cartulaire, de la charte vidimée :
Guillelmus Dei gratia Parisiensis episcopus omnibus presentes litteras inspecturis salutem in Domino. Notum facimus universis quod cum verteretur controversia inter nobiles viros Johannem et Aubertum fratres, dominos de Andresello, ex una parte, et dilectos filios canonicos de Campellis ex altera, super capcione hominum dictorum canonicorum et dampnis illatis predictis hominibus per dictos milites occasione viarie quam habebant in villa de Campellis, tandem in presencia nostra fuit ita compositum inter eos quod dicti domini de Andresello quitaverunt canonicis de Campellis pro triginta libris parisiensium annui redditus quicquid habebant in villa de Campellis et extra villam in terra Sancti Martini, in viaria, justicia, corveis, redditibus et omnibus aliis que racione viarie ibi habebant, ita eciam quod pars illa quam a Roberto de Espissia et matre uxoris ejus per transaccionem habuerunt in hac quitacione continetur et eam dictis canonicis iidem milites tenentur garantire. Dictas autem triginta libras dicti canonici annuatim tenebuntur persolvere in villa ipsa de Campellis in porticu Beate Marie eisdem militibus vel eorum certo mandato ad duos terminos, medietatem scilicet in die octabarum Nativitatis Beate Marie in septembri, aliam medietatem in die octabarum Annunciacionis dominice in marcio, ita quod utramque solucionem diebus predictis antequam vespere sint cantate facere tenebuntur. Quod si dicti canonici ad dictos terminos predictam pecuniam non solverint, per singulos dies quibus postea in mora solvendi fuerint tenebuntur pro pena solvere decem solidos parisiensium eisdem militibus quamdiu iidem milites sic eos sustinere voluerint ; cum autem amplius noluerint sustinere, assignare poterunt ad terras territorii de Campellis extra villam, ita quod capere poterunt quod super terras ipsas invenient, exceptis corporibus hominum et rebus clericorum propriis. Quod si clericis dicat res captas esse suas et de hoc dubitetur, jurabit clericus res esse proprias et sic ei reddentur ; et tam diu illud quod ceperint detinere [poterunt] donec totum debitum transacti termini cum pena eis integre fuit persolutum. Solucione autem facta, omnia que ceperint libere restituere in integrum canonicis tenebuntur. Quod si contencionem oriri contingeret de solucione facta vel non facta, vel de expectacione ad solucionem faciendam, dicti milites per duos laicos note fame probare possunt expectacionem suam vel suorum nunciorum ; canonici similiter expectacionem suam vel nunciorum suorum probare poterunt per duos canonicos vel duos presbiteros non canonicos et per eorum testimonium se poterunt liberare. Recognoverunt etiam iidem milites coram nobis se quitasse omnes redditus et viaturam et quicquid habebant in terris que pertinent ad summonic[i]onem viatoris de Foiocio, ita quod homines predictas terras tenentes reddent predictis dominis et eorum heredibus singulis annis in villa de Foiotio triginta libras parisiensium tantummodo pro omnibus rebus duobus terminis, medietatem scilicet in Nativitate Beate Marie in septembri et aliam medietatem in Annunciacione dominica in marcio, ita quod unusquisque hominum per se vel per nuncium reddet porcionem predicte pecunie secundum quod de terra tenebit, et si fuerit aliquis qui non reddiderit ad taxatos terminos porcionem que eum contigerit, citabitur in villa de Foiocio et ibi nisi reddiderit emendabit per septem solidos et dimidium vel purgabit se ; purgacio autem talis est quod si serviens dominorum predictorum negaverit [solucionem] adversus aliquem predictorum hominum et velit jurare quod non habuerit, nisi homo ille vel ejus nuncius testes duos de Foi[o]cio secum habu[er]it qui velint et possint jurare cum eo quod solucioni interfuerunt, debitum reddet et emendabit nisi possit jurare et quod per servientem dominorum fecerit quod non habuerit, et ita liberabitur ab emenda, solvendo debitum solummodo. Caveat autem sibi quisque hominum quod ipse vel ejus nuncius convocet duos homines de Foiocio vel tres ad solucionem suam qui jurent cum eo si opus fuerit quod dicte solucioni interfuerunt et ita liberabitur ab emenda et debito. Et sciendum est quod si aliquis predictorum hominum
Texte d'après B.
noluerit reddere portionem quam debebit, homines predicti reddent portionem illam terminis pretaxatis et de terra illius facient prout eis videbitur expedire. Si vero termino pretaxato dicta portio soluta non fuerit, reddent predicti homines et emendabunt prefatis dominis per septem solidos et dimidium. Si vero homo pro quo homines solverint portionem aliquo tempore voluerit redire ad terram suam, non poterit redire nisi prius emendaverit dictis dominis per septem solidos et dimidium et satisfecerit hominibus de emenda quam reddiderunt pro eo. Si vero summa pecunie, quam homines pro dictis terris memoratis dominis debent, summam triginta librarum excederet, illud quod excederet usque ad quadraginta solidos remaneret dictis hominibus, et si forte serviens dominorum recepisset ultra triginta libras, illud teneretur serviens vel etiam domini infra terciam diem reddere capitulo beati Martini de Campellis in Bria, et capitulum teneretur reddere hominibus. Concessum etiam fuit tam a nobis quam a supradictis canonicis ut dicti milites a domino rege in feodum teneant supradictas sexaginta libras sicut viariam, et alios supradictos redditus quos in predictis villis habuerunt se in feodo ab eodem rege recognoscebant tenuisse. Et de hiis firmiter tenendis et garantizandis dederunt sepedicti milites Johannes et Aubertus frater ejus fidem suam in manu nostra. Dominus Symon quoque de Pissiaco, miles, ac domina Agnes, ejus uxor, dictorum Johannis et Auberti mater, et domina Agnes, dicti Johannis uxor, ac domina Johanna, dicti Auberti uxor, hec omnia supradicta laudaverunt fide prestita pariter et concesserunt. Quod ut ratum permaneat et stabile, presentes litteras ad petitionem partium sigillo nostro fecimus roborari. Actum anno Domini millesimo ducentesimo vicesimo secundo, mense julio.
Nos autem que premissa sunt duximus concedenda, ita tamen quod predicti milites teneant ligie de nobis in feodum prenominatas sexaginta libras redditus, sicut de nobis prius tenebant viariam et alios redditus quos habebant in villis predictis, prout est superius annotatum. Et ut hec perpetue stabilitatis robur obtineant, nos ad petitionem partium presentem paginam sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato, salvo jure et servitio nostro, confirmamus. Actum apud Meledunum, anno dominice Incarnationis millesimo CC° vicesimo secundo, regni vero nostri quadragesimo tercio, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Buticulario nullo. Signum Bartholomei camerarii. Signum Mathei constabularii. Data vacante cancellaria.