1222, novembre. — Anet.

Philippe Auguste concède une commune et divers privilèges à ses bourgeois de Poitiers.

Référence : Michel Nortier et Charles Samaran (éd.), Recueil des actes de Philippe Auguste roi de France. Vol. 4 : Années du règne 37 à 44 (1er novembre 1215 - 14 juillet 1223), Paris, 1979, no1803.

A. Original jadis scellé probablement sur lacs de soie. Hauteur, 495 mm. ; largeur, 372 mm. Archives municipales de Poitiers, A 4.

B. Copie, formules abrégées, du xiiie s., Registre E de Philippe Auguste, fol. 87 v°.

C. Copie du xiiie s., Archives nationales, J 192 A, Poitou II, n° 3, d'après une confirmation par Alphonse comte de Poitiers, en juin 1241, d'un vidimus de A donné par Louis VIII en 1224.

D. Copie du xiiie s., Registre F de Philippe Auguste, fol. 65 v°, d'après B.

E. Vidimus de février 1272 par Philippe Le Hardi, Archives municipales de Poitiers, A 9, d'après A.

F. Copie de juin 1286 dans un vidimus de E par Philippe Le Bel, Archives municipales de Poitiers, A 12.

G. Copie du xiiie s., Cartulaire de saint Louis, Archives nationales, JJ 30A, fol. 170 v°.

H. Vidimus du 5 mars 1364 par Édouard, prince d'Aquitaine et de Galles, Archives municipales de Poitiers, A 17, d'après A.

I. Vidimus de décembre 1372 par Jean duc de Berry, Archives municipales de Poitiers, A 20, d'après A.

J. Copie du xive s., manuscrit de M. de Saint-Hilaire, Bibliothèque municipale de Poitiers, ms. 391, fol. 27 v°, d'après A.

K. Copie du 17 mars 1424 dans un vidimus par Charles VII d'une confirmation de I par Charles V en décembre 1372, Archives municipales de Poitiers, A 23.

L. Copie de mai 1463 dans un vidimus de K par Louis XI, Archives municipales de Poitiers, A 25.

M. Enregistrement de l'acte de Louis XI cité en L, Archives nationales, JJ 199, fol. 145.

N. Copie de juin 1485 dans un vidimus de L par Charles VIII, Archives municipales de Poitiers, A 29.

O. Copie du xvie s., Archives nationales, X1A 8637, fol. 114, d'après un vidimus de L par Henri III donné en mai 1575.

P. Copie du xviie s., Archives de la Vienne, manuscrit d'Auzance appartenant à la Société des antiquaires de l'Ouest, n° 260, fol. 87, d'après A.

Q. Copie du xviie s., Archives municipales de Poitiers, M 12, p. 378, d'après J.

R. Copie du xviie s., Archives municipales de Poitiers, M 15, fol. 3.

S. Copie du xviiie s., Bibliothèque municipale de Poitiers, ms. 385, p. 478, d'après Q.

T. Copie par Dom Fonteneau, Collection Fonteneau, vol. 23, Bibliothèque municipale de Poitiers, ms. 477, fol. 251, d'après J.

U. Copie du xviiie s., Archives municipales de Poitiers, M 17, fol. 2.

a. Ordonnances des rois de France, t. XII, p. 301, d'après BD.

b. A. Thibaudeau, Abrégé de l'histoire du Poitou, t. II, p. 344 ; Histoire du Poitou, t. II, p. 420.

c. A. Teulet, Layettes du Trésor des chartes, t. I, p. 552, n° 1553, d'après C.

d. A. Giry, Les Établissements de Rouen, t. II, p. 151, n° 36, d'après A.

e. P. Guérin, Recueil de documents concernant le Poitou, t. IV, vol. XIX des Archives historiques du Poitou, p. 224, n° 809, d'après d.

f. E. Audouin, Recueil de documents concernant la commune... de Poitiers, t. I, vol. XLIV des Archives historiques du Poitou, p. 71, n° 37, d'après A.

g. G. Pon et Y. Chauvin, « Chartes de libertés et de communes de l'Angoumois, du Poitou et de la Saintonge (fin xiie-début xiiie siècle) », dans R. Favreau, R. Rech et Y.-J. Riou (éd.), Bonnes villes du Poitou et des pays charentais (xiie-xviiie siècles), éd. Mémoires de la Société des antiquaires de l'Ouest, t. 8 (5e série), 2002, p. 126 (Poitiers, n° 7).

Indiqué : Ordonnances des rois de France, t. XV, p. 674, d'après L ; L. Redet, Tables des manuscrits de D. Fonteneau, p. 195, d'après T ; J.J. Champollion-Figeac, Documents historiques inédits, t. III, p. 233, d'après A ; L. Redet, Inventaire des Archives de la ville de Poitiers, p. 21, n° A 6, d'après A ; M. Dillay, Les Chartes de franchises de Poitou, p. 43, n° 60, d'après A et toutes les copies et éditions citées ci-dessus (voir aussi les autres copies indiquées, pour C, E, F, H, I, K, L, N et O, sous les nos 63, 65, 67, 73, 75, 77, 78, 79, 85 de cet ouvrage. Pour I, on peut ajouter au n° 75 une référence déjà connue de Delisle, une copie de Gaignières dans le ms. lat. 17147 de la Bibliothèque nationale de France, fol. 26).


In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex.

[1.] Noverint universi presentes pariter et futuri quod, pro bono pacis, concedimus et donamus dilectis nostris burgensibus Pictavensibus communiam infra muros Pictavenses, salvo jure ecclesiarum et dominorum qui terras ibi habent et curias et justitiam.

[2.] Concedimus eis etiam quitantiam, quantum ad nos pertinet, de propriis mercaturis suis per totam terram quam Henricus quondam rex Anglie tenuit, preterquam in comitatu Ebroicensi et in Vulcassino Normanno et preterquam apud Paciacum et preterquam in terra Hugonis de Gornayo et preterquam apud Pontem Archie et superius versus Franciam.

[3.] Concedimus etiam eis ut habeant placita de hereditatibus et catallis suis et conventionibus factis apud Pictavis, salvis curiis dominorum qui ibi terras habent, qui domini habent curias et justitiam hominum suorum in civitate Pictavensi tenendas.

[4.] Super debitis mutuatis apud Pictavis, si cives Pictavenses debitorem infra Pictavis invenerint, ex quo de equo suo debitor descenderit, catallum et hernesium suum per majorem, propter debitum suum, arrestare poterunt, quousque recognoverit debitum vel negaverit, nisi tamen ita sit quod per submonitionem nostram illuc venerit vel in exercitum, vel nisi de familia nostra sit. Quod si debitum cognoverit, in communia de eo jus fiet ad diem ; si vero illud negaverit, jus de eo fiet coram ballivo nostro apud Pictavis, et ballivus noster de eo securitatem accipiet ad diem veniendi et jus ibi coram ipso faciendi. Et si debitor, vel ille qui conventionem fecerit Pictavis, non venerit Pictavis ad diem, si in justitia et potestate nostra sit, ballivus noster compellet securitatem inde receptam ad veniendum Pictavis et super hoc juri parendum coram ballivo nostro Pictavensi.

[5.] Nullus civium Pictavensium potest appellari ab aliquo latrone confesso vel convicto vel deprehenso, vel falsonario vel ab aliquo qui legem non habeat.

[6.] Contra omnes legitimos homines et legales testes respondebunt sicut alii de Pictavia.

[7.] Preterea cives Pictavenses cogere non poterimus ad custodiendum prisones in carcere nec alibi, nisi tantummodo quousque illos tradiderint ballivo nostro, si eos ceperint.

[8.] Nullum insuper ipsorum cogere poterimus ad custodiendum monetam vel vicecomitatum vel aliud ministerium nostrum, nisi id facere debeat ratione feodi quod inde teneat, vel aliquid habeat propter quod debeat ad hoc compelli.

[9.] Nec nos cogemus eosdem cives ad reddendum nobis talliam per consuetudinem, nisi sponte sua nobis dare voluerint.

[10.] Preterea vinum, quod apud Pictavis in taberna capietur ad opus nostrum, ad forum capietur quo aliis vendetur. Illud autem quod non erit in taberna, per quatuor legitimos homines civitatis super fidem et sacramentum eorum appreciabitur et precium inde reddetur.

[11.] Preterea cives predicti cum mercaturis suis, de quocumque loco venientes in domania nostra, poterunt eas licite vendere ad detallium vel alio modo et eas chargiare et dechargiare, portare et reportare, ubicumque voluerint, pacifice et quiete, quantum ad nos pertinet, in tota terra quam Henricus quondam rex Anglie tenuit, preterquam in terris quas superius excepimus.

[12.] Nullus, nisi manens fuerit apud Pictavis, poterit dechargiare vinum in cellario vel in domo apud Pictavis propter illud revendendum ; sed nos poterimus ibidem vina dechargiare ad opus nostrum et garnisionum nostrarum et facere revendi vina garnisionum pro renovando.

[13.] De mercaturis, que de ultra mare veniunt apud Pictavis, nullus extraneus poterit emere ad revendendum nisi per cives Pictavenses. Quod si quis fecerit, medietas mercature erit nostra et altera medietas civium Pictavensium pro forisfacto.

[14.] Item, nullum de civibus Pictavensibus cogere poterimus ad contrahendum matrimonium, nisi de voluntate sua.

[15.] Volumus etiam quod nullus eorum possit reptari de usura nec jureia fiat super eum vel super heredes ejus post mortem suam.

[16.] Preterea, si quis de communia fuerit in prisonia nostra vel monasterio, vel se absentaverit pro aliquo delicto, volumus quod major custodiat catalla ejus in manu sua, et ballivus noster inde habeat quoddam scriptum et major aliud, donec judicetur ; et si dampnatus fuerit, catalla erunt nostra.

[17.] Item, major habebit omnes submonitiones hominum communie sue, et illos habebit ad jus ; nec aliquis in eos manum apponat sine majore vel serviente suo, nisi hoc sit pro placito quod pertineat ad comitem Pictavensem ; et tunc ballivo nostro debet major auxilium impendere ad justitiam faciendam de hominibus communie, si fuerit inde requisitus.

[18.] Item non nisi per marescallum nostrum poterunt cives predicti volentibus hospitari apud Pictavis denegare hospitia, nisi ipsi eis forisfecerint, vel nisi cives rationabilem causam ostenderint quare id facere non debeant.

[19.] Cives Pictavenses singulis annis eligere debent majorem et duodecim scabinos et duodecim juratos, qui omnes jurabunt coram nobis vel ballivo nostro quod fideliter custodient nos et vitam nostram et honorem nostrum et membra nostra et jura nostra. Et hec electio fiet in termino quo solet hactenus fieri.

[20.] Et quando major electus fuerit, veniet ad nos fidelitatem prenotatam nobis facturus ; vel, si mandaverimus ballivo nostro Pictavensi ut fidelitatem ejus recipiat, major tenetur facere fidelitatem nostram coram ballivo nostro Pictavensi, sicut predictum est.

[21.] Preterea sciendum est quod cives predicti nobis debent exercitum et equitationem ultra Ligerim, in omnibus locis in quibus homines nostri de feodis Pictavie nobis debent exercitum et equitationem.

[22.] Libertates autem et inmunitates premissas civibus predictis concedimus quandiu nobis et heredibus nostris adherebunt et quandiu nostram et heredum nostrorum observabunt fidelitatem, salva nobis justitia latronis, homicidii, sanguinis, raptus et multri et salvo conductu curie nostre.

Quod ut perpetue stabilitatis robur obtineat, presentem paginam sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato confirmamus. Actum Aneti, anno dominice Incarnationis M° CC° vicesimo secundo, regni vero nostri quadragesimo quarto, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Buticulario nullo. Signum Bartholomei camerarii. Signum Mathei constabularii.

Data vacante (Monogramme) cancellaria.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook