1223, du 1er au 22 avril. — Pacy-sur-Eure.

Carta hominum Belli Montis.

Philippus etc. Notum etc. quos nos salva fidelitate nostra et salvis redditibus nostris et salvo jure ecclesiarum et vavassorum nostrorum donamus immunitates et libertates subscriptas hominibus parrochie Belli Montis, tam illis qui modo sunt quam illis omnibus qui in franchisiam istam intrare poterunt, secundum tenorem presentis carte ad bonos usus et bonas consuetudines, remotis omnibus malis consuetudinibus absque communia et banleuga.

[1.] In hac autem franchisia recipientur omnes illi qui in eam venire voluerint, qui legitimi homines fuerint, de cujuscumque terra sint, exceptis hospitibus nostris et filiis hospitum nostrorum et hominibus et feminis nostris de corpore et hominibus et feminis communiarum nostrarum et abbatiarum quarum homines nobis debent exercitum et equitationem, et exceptis omnibus illis qui nobis debent exercitum et equitationem.

[2.] Omnes homines parrochie Belli Montis in hac franchisia existentes singulis annis in octabis festi sancti Remigii coram ballivo nostro jurabunt quod non celabunt forisfacta nec jura nostra quin ea nobis vel ballivo nostro notificent, et si scire possent quod ballivus noster forisfacta non caperet, nobis hoc dicerent.

[3.] Quod si quis eorum diei octabarum Sancti Remigii personaliter interesse non possit, pro eo quod infirmus sit vel extra villam vel aliud legitimum essonnium habeat, infra .xv. dies postquam convaluerit vel redierit vel de legitimo essonnio suo fuerit expeditus, dictum coram ballivo nostro tenebitur facere juramentum.

[4.] De omnibus forisfactis que fient in parrochia Belli Montis, clamor fiet ballivo nostro.

[5.] De parvis forisfactis que facient homines hujus franchisie, ut est percutere aliquem sine sanguinis effusione, vel capere per capillos, vel vestem laniare, vel vituperare, clamor fiet ballivo nostro et si forisfactum probatum fuerit per duorum legitimorum hominum juramenta, nos .v. solidos tantum inde habebimus pro emenda.

[6.] Si vero testes non habuerit qui clamorem fecerit et dixerit : ille homo de juratis hujus franchisie vidit forisfactum, ballivus noster adjurabit illum per juramentum suum, ut dicat super hoc veritatem, et si dixerit quod verum est, nos .v. solidos tantum inde habebimus pro emenda ; et si dixerit : nichil est, ad nichilum remanebit ; et si sine testibus clamorem deposuerit, ille contra quem clamor fuerit depositus, liberabitur per juramentum suum.

[7.] Si quis autem de hac franchisia fecerit sanguinem alicui et inde fuerit convictus vel confessus, nos .lx. solidos tantum inde habebimus pro emenda, et similiter si mahegnaverit aliquem, ita tamen quod de sanguinis effusione vel mahegno satisfaciet leso sufficienter ad judicium curie nostre.

[8.] Duella nostra sunt. De vadiis duelli datis habebimus .xv. solidos tantum ; de hostagiis .xxx. solidos ; de duello victo .lxvii. solidos et dimidium, si duellum fuerit de fundo terre vel peccunia.

[9.] Si quis de hac franchisia vi violaverit feminam et exinde convictus fuerit per judicium vel per recognitionem suam, ipse et possessio ejus tota erit in misericordia nostra.

[10.] Similiter si quis de hac franchisia fecerit proditionem, homicidium, multrum, incendium vel latrocinium, et inde convictus fuerit vel confessus, in misericordia nostra erit ipse et possessio ejus tota ; et si jurati dicte franchisie de aliquo tali malefactore saisiti fuerint, eum nobis reddere tenebuntur.

[11.] Si quis hujus franchisie reprehensus fuerit de falsa mensura, nec jurare potuerit quod ballivus noster talem ei tradiderit, nobis inde solvet vii. solidos et dimidium pro emenda ; et si juret super sacrosancta quod ballivus noster talem mensuram ei tradiderit, per suum liberabitur juramentum.

[12.] Omnes mensure legales de parrochia Belli Montis, quales erant ante concessionem hujus franchisie, tales in perpetuum remanebunt, ita tamen quod sextarii, dimidii sextarii, quarte et dimidie quarte fiant cum quibus vina vendantur.

[13.] De terris quas homines hujus franchisie habent infra comitatum Belli Montis in viaria nostra vel in districto nostro, vel quas quocumque modo legitimo acquirent, ballivum nostrum aut prepositum vel eum qui loco ejus [erit] requirent ut ponat metas ; qui ad requisitionem eorum tenetur infra viii. dies venire vel mittere propter metas ponendas, illo qui requisierat metas poni primitus requisito et vocato ut veniat ad suas metas ponendas ; et si ballivus aut prepositus noster vel ille qui loco ejus erit non venerit infra octo dies postquam fuerit super hoc requisitus, qui requisierit metas poni, si forte arando vias vel semitas publicas interim interceperit, ad occasionem exinde nullatenus capietur ; sed si post metarum positionem predictis modis interceperit, nobis inde reddet v. solidos pro emenda.

[14.] Animalia hominum hujus franchisie que habebunt in suis hospitiis per bannum ville custodientur ; et si capta fuerint ad forisfactum, nos habebimus pro emenda : de equo, vi. denarios ; de asino, vi. denarios ; de vacca, vi. denarios ; de bove, vi. denarios ; de capra, ii. denarios ; de bidente, i. denarium ; de porco, i. denarium, nisi forte animal illud interfecerit hominem vel feminam, quia tunc ipsum animal erit propinquioris interfecti.

[15.] Animalia vero que homines hujus franchisie mittent ad medietariam extra ad villas comitatus Belli Montis, sic custodientur : medietario dicetur quod bene et diligenter ea custodiat, et hoc dicto, ex quo ea recipit ad medietariam, de forisfactis receptorum ab eis animalium nos capiemus ad ipsum, quamdiu ea tenebit in sua medietaria, et non ad illum qui animalia tradidit ad medietariam.

[16.] De homine hujus franchisie capto ad forisfactum vinearum, habebimus vi. solidos pro emenda, de quibus habebit xii. denarios ille qui eum ceperit ad forisfactum.

[17.] Homines hujus franchisie in omnibus locis comitatus Belli Montis qui sunt in districto nostro, preterquam in sacro loco, poterunt capere de rebus debitorum suorum manentium in eodem comitatu nisi debitores illi forte veniant in exercitum aut equitationem nostram, vel nisi fuerint in nostro conductu, vel nisi sint clerici aut religiose persone.

[18.] In die autem mercati Belli Montis debitorem suum arrestare non poterunt pro debito suo, aut de rebus ipsius debitoris capere, sed super debito suo querelam ad ballivum vel prepositum nostrum deferent si voluerint ; qui si forte conquerentibus deessent de jure faciendo, extunc, elapsis xv. diebus post querelam depositam, possent capere in foro et extra ubicumque in districto nostro infra comitatum Belli Montis de rebus suorum debitorum, exceptis tamen personis et locis que paulo ante excepimus.

[19.] Homines hujus franchisie in exercitum et equitatum nostrum ire tenentur ad expensas suas quandocumque et quocumque illos ducere voluerimus in regno nostro ; et quicumque eorum remanebit de exercitu aut equitatu nostro, postquam fecerimus edici bannum exercitus vel equitatus nostri, hoc ad curie nostre judicium nobis emendabit, nisi probare possit legitimum essonnium.

[20.] Si quis hujus franchisie nobis forisfecerit vel nos adversus eum querelam habeamus, diem competentem faciemus ei assignari infra castellaniam Belli Montis, ubi juri parebit coram nobis vel ballivo nostro ; et si submonitus submonitionem non audierit, vel legitimum essonnium habuerit et hoc jurare possit, per juramentum suum liberabitur usque ad aliam diem, et si hoc jurare non potuerit, v. solidos nobis reddet pro emenda.

[21.] Panes furnagii et molture quales erant ante presentis carte confectionem tales remanebunt in perpetuum, et omnes homines hujus franchisie que non sunt de alterius banno, ibunt per bannum ad furnos nostros et ad molendina nostra, reddendo furnagium et molturam sicut reddere consueverunt et ibunt ad pressoria nostra ad quartam ollam.

[22.] Si quis homo vel femina hujus franchisie erat servilis conditionis die qua Matheus quondam comes Belli Montis fecit hominibus Belli Montis franchisiam sicut vidimus contineri in carta sua confecta anno dominice Incarnationis M° C° LXXXVII°, volumus ipsos et heredes eorum liberos in perpetuum remanere.

[23.] Bannum vendendi vinum nostrum in castello Belli Montis annuatim per vi. septimanas habemus sicut habebat comes Matheus Belli Montis per xv., videlicet dies inter Natale et Carniprivium et in crastino octabarum Pasche per xv. dies et post octabas beati Leonorii per xv. dies.

[24.] Masure vero date ante terminum Incarnationis prescripte remanebunt sub eo censu et redditu quibus erant prius ; pro singulis autem masuris que sunt date post terminum Incarnationis prescripte et pro singulis masuris que de cetero dabuntur, nobis reddentur annuatim xii. denarii censuales in octabis beati Remigii. Et sciendum quod de singulis masuris tam factis quam faciendis ab hominibus hujus franchisie, pro talliis, corveiis et demandis et malis consuetudinibus habebimus v. solidos annuatim in octabis sancti Remigii, preter censum prescriptum et preter forisfacta nostra et emendas nostras que superius exprimuntur, nec servientes ballivorum vel nostrorum prepositorum poterunt ab eis aliquid extorquere occasione submonitionis.

[25.] Quicumque de juratis hujus franchisie masuram suam tenuerit de nobis, non poterit eam rescindere nec dare alicui nisi recto heredi suo quin ex ea v. solidos pro censa habeamus.

[26.] Si quis autem eorumdem hominum censam suam termino prenominato non reddiderit, nos capiemus hoc quod tenet de nobis et tenebimus in manu nostra per i. annum et i. diem ; et si infra annum et diem censam et censum et emendam v. solidorum non reddiderit, velle nostrum de masura faciemus.

[27.] Si quis autem hujus franchisie reprehensus fuerit quod censum vel alium redditum nostrum detinuerit ultra terminum quo debet reddi, nobis reddet v. solidos pro emenda et censum ac redditum detentum reddet.

[28.] Quod si ad opus nove masure vel pro rua nova facienda de terris vel ortis alicujus hominis hujus franchisie ceperimus partem aliquam, tenebimur ei dare commutationem terre vel quantitatem pecunie competentem.

[29.] Homines hujus franchisie remanebunt sub eodem theloneo sub quo sunt homines Chambliaci.

[30.] Nos autem apud Bellum Montem nobis accipiemus singulis annis IIII^or. burgenses et tres piscatores quos voluerimus, ciborum nostrorum appreciatores per juramenta sua.

[31.] Homines hujus franchisie tenentur habere arma in domibus suis, capellos videlicet ferreos, gambesones, gladios et arcus vel que habere poterunt ad laudem proborum hominum ville.

[32.] Statuimus ut nec per nos nec per alium fiat garenna leporum vel cuniculorum vel perdicum apud Bellum Montem et circa, ita videlicet quod omnes qui voluerint venari poterunt ad lepores vel cuniculos et aucupari per totum in haiis et dumis ab aqua Ysare sicut via Noisiaci vadit per ante Trembleel usque ad forestam Quernelle et exinde per totum excepto in foresta, usque ad calceiam molendini de Curcellis, et exinde sicut rivus vadit per mediam villam Mori usque ad aquam Ysare ; et si forte contigerit quod aliquis capiat porcum vel cervum vel cervam vel dammulam vel capreolum, nobis vel mandato nostro reddet sine forisfacto.

[33.] Si vero aliquis hujus franchisie in supradictis locis venaretur et forte canis suus in nemoribus nostris curreret, nos ad aliquid inde capere non possemus nisi ad canem.

[34.] Si vero aliquis detulerit bestias qui sit de franchisia ista exceptis bestiis illis quas superius nobis retinuimus, et serviens noster extra nemora nostra deferentem invenerit et eum in causam traxerit, per juramentum suum liberabitur et in pace remanebit ; et si serviens noster dixerit quod aliquem hominem hujus franchisie invenerit venantem in nemoribus nostris et super hoc in causam traxerit, se tercio proborum hominum per juramentum liberabitur ; si jurare noluerit, emendabit.

[35.] Et sciendum quod omnes redditus et census nostri predicti nobis solventur ad parisienses secundum valorem monete quam homines hujus franchisie Matheo comiti Belli Montis solvere tenebantur.

[36.] Forisfacta autem nostra de cetero solventur ad monetam parisiensem.

Quod ut perpetuum etc. Actum Paciaci, anno Domini M° CC° vicesimo secundo, mense aprili, regni nostri XLIIII°.