1223, [du 1er au 22 avril]. — Vernon.

Carta hominum Chambliaci.

Philippus etc. Notum etc. quod nos, salva fidelitate nostra, salvis redditibus nostris, salvo jure ecclesiarum et vavassorum nostrorum, remotis omnibus malis consuetudinibus, libertates et immunitates subscriptas in hac carta hominibus manentibus in communia Chambliaci, infra banleugam ipsius communie inferius divisatam, qui communiam ipsam juraverint, concedimus et donamus.

[1.] Dicta vero banleuga infra metas inferius expressas consistit : a capite videlicet Campaniarum quod est versus Bellummontem, per petram Perciaci usque ad ulmum de Marchesbarnei, et inde per veterem viam Belvacensem usque ad spinam de Rolleval, et inde usque ad spinam de Landrimont, et inde usque ad nemora Morelli de Hosdenc militis, et usque ad predictum caput ville Campaniarum.

[2.] In hac autem communia, ejusdem communie homines poterunt recipere omnes illos qui intrare voluerint, et qui legitimi homines erunt, de cujuscumque terra sint, exceptis hospitibus nostris et filiis hospitum, et exceptis hominibus et feminis nostris de corpore, et hominibus et feminis aliarum communiarum nostrarum et abbatiarum nostrarum regalium quarum homines debent exercitum et equitatum nobis.

[3.] Major vero et pares ejusdem communie Chambliaci, qui erunt pro tempore, singulis annis coram ballivo aut preposito nostro apud Chambliacum jurabunt quod nostra non celabunt forisfacta de quibus clamor aut querela pervenerint ad eosdem.

[4.] Sciendum igitur quod forisfacta ab hominibus communie Chambliaci facta extra prescriptam banleugam in viaria nostra et in districtu nostro infra comitatum Bellimontis, si effusio sanguinis ibi fiat absque homicidio, emendabuntur, datis nobis tantum sexaginta solidis pro emenda a convicto super maleficio perpetrato ; ita tamen quod si in maleficio illo intervenerit mehengeium mehengiato emendabitur competenter.

[5.] Si autem infra banleugam dictam ab hominibus communie prefate forisfactum fiat in quo sit sanguinis effusio absque homicidio, quindecim tantum solidos habebimus pro emenda, et si mehengeium intervenerit, erit inde sicut dictum est prius.

[6.] Quod si malefactor qui sanguinem effuderit intra banleugam vel extra banleugam effugerit, quicquid habuerit capiemus, preter domum ejus que remanebit paribus communie Chambliaci.

[7.] Et si quod a nobis captum fuerit non sufficiat pro nostra emenda, homines communie non recipient illum, quousque nobis satisfecerit competenter.

[8.] De parvis autem forisfactis, ut est percutere aliquem cum manu, sine sanguinis effusione, vel capere per capillos, vel conviciari alicui, vel vestem disrumpere, si querela ad majorem aut pares communie venerit et probatum fuerit forisfactum, quinque solidos habebimus pro emenda.

[9.] Probatio autem horum parvorum forisfactorum talis erit : si videlicet clamator, qui sit de communia Chambliaci, habuerit duos homines de eadem communia per quos possit injuriam hujusmodi sibi illatam probare, satis erit ; quod si testes non habuerit et forte dixerit : homo ille de communia forisfactum mihi factum vidit, aliquem nominatim exprimendo vel certam monstrando personam, ille nominatus vel monstratus adjurabitur sub juramento communie quod super hoc verum dicet, et si adjuratus dixerit se vidisse forisfactum illud, detinebitur malefactor, et nobis dabit quinque solidos pro emenda ; et si adjuratus dixerit se non vidisse dictum forisfactum, accusatus super hoc quitus remanebit. Et si clamator sine testibus clamorem fecit, accusatus per suum liberabitur juramentum.

[10.] Duella vero nostra sunt tali modo : de datis vadiis habebimus quindecim solidos ; de obsidibus datis propter hoc, triginta solidos ; de duello victo, sexaginta septem solidos et dimidium si duellum fuerit de fundo terre vel pecunia.

[11.] Si quis tamen de dicta communia per raptum feminam violaverit, si fuerit super hoc convictus, eam desponsabit, vel si desponsare non potuerit aut debuerit, ad nostre curie judicium emendabit.

[12.] Quod si non emendaverit, prout est predictum, pares si de eo saisiti fuerint nobis eum reddent ; et si forte diffugerit, quicquid habuerit capiemus, preter domum malefactoris que remanebit paribus communie, salvis redditibus nostris.

[13.] Et si inde non habuerimus totam emendam nostram, homines communie non recipient eum, quousque nobis de nostra emenda satisfactum fuerit competenter.

[14.] Quicumque autem de eadem communia fecerit proditionem vel mulctrum vel homicidium, vel domum combusserit, vel furtum perpetraverit, et inde fuerit convictus, ad nostre curie judicium punietur, et in nostra misericordia erit possessio ejus tota, preter domum que remanebit paribus, salvis nostris redditibus.

[15.] Parva vero latrocima, ut est furari tunicam vel pallium vel capam vel patinos vel lignipedes vel aliquam partem operis aut panni lanei vel linei, si per bannum ecclesie reddita fuerint, satis erit.

[16.] Si vero latro super hujusmodi impetitus negaverit, et postmodum fuerit convictus, possessio ejus tota in misericordia nostra erit et ipse punietur per nostrum prepositum aut ballivum. Et si domum in villa Chambliaci habuerit, paribus remanebit, redditibus nostris salvis.

[17.] Si autem aliquis de communia Chambliaci de falsa mensura convictus fuerit, et non poterit jurare quod ei major talem tradiderit, septem solidos et dimidium nobis dabit pro emenda. Et si poterit jurare quod ipsi tradiderit talem major, per suum liberabitur juramentum.

[18.] Omnes vero mensure legales invente in villa Chambliaci eo tempore quo confecta fuit presens carta, in perpetuum remanebunt.

[19.] Item, de terris quas homines de communia Chambliaci habent in viaria nostra vel districtu nostro, infra comitatum Bellimontis, vel quas quocumque legitimo modo acquirent, ballivum nostrum aut prepositum requirent, vel eum qui loco ejus erit, ut ponat metas. Qui ad requisitionem eorum tenentur infra octo dies venire vel mittere propter metas ponendas, illo de communia requisito primitus et vocato, ut ad ipsas metas ponendas veniat qui eos requisierat de dictarum positione metarum.

[20.] Quod si ballivus aut propositus noster, vel ille qui loco ejus erit, non venerit infra octo dies postquam super hoc fuerit requisitus, et qui requisierit positionem metarum interim forte interceperit arando vias vel semitas publicas, ad occasionem exinde nullatenus capietur. Si vero post metarum positionem interceperit arando viam vel semitam communem, nobis hoc quinque solidos emendabit.

[21.] Item, animalia hominum communie Chambliaci que habebunt in suis hospiciis, per bannum ville custodientur. Et si ad forisfactum capta fuerint, nobis dabuntur pro emenda : de equo, sex denarii : de asino, sex denarii : de vaca, sex denarii, et de bove similiter : de capra, duo denarii ; de bidente, unus denarius ; de porco, unus denarius ; nisi forte animal illud interfecerit hominem vel feminam, quia tunc ipsum animal erit propinquioris interfecti.

[22.] Pro homine autem capto forisfaciente in vineis, dabuntur nobis sex solidi pro nostra emenda, de quibus ille qui capiet eum habebit duodecim denarios, et nos quinque solidos.

[23.] Animalia vero communie que homines Chambliaci extra ad villas comitatus Bellimontis ad medietariam mittent, sic custodientur : medietario dicetur quod bene et diligenter ea custodiat, et hoc dicto, ex quo ea recipit ad medietariam, de forisfactis receptorum ab ipso animalium, nos ad ipsum, et non ad tradentem hominem de communia Chambliaci, de cetero quamdiu ipsa in medietaria sua habuerit, capiemus.

[24.] Preterea homines communie Chambliaci, in omnibus locis comitatus Bellimontis qui sint in nostro districtu, preterquam in sacro loco, de rebus debitorum suorum manencium in eodem comitatu capere potuerunt, nisi debitores illi forte veniant in exercitum aut equitatum nostrum, vel nisi fu[er]int in nostro conductu, vel nisi sint clerici aut religiose persone.

[25.] In die autem mercati Chambliaci debitorem suum arrestare non poterunt homines prefate communie pro debito suo, aut de rebus debitoris sui capere ; sed super suo debito querelam ad ballivum nostrum aut prepositum deferent si voluerint. Qui, si forte conquerentibus deessent de jure faciendo, ex tunc elapsis quindecim diebus post querelam depositam, capient in foro et extra forum ubicumque poterunt in districtu nostro infra comitatum Bellimontis de rebus suorum debitorum, exceptis tamen personis et locis que paulo ante excepimus.

[26.] Item, querimonie ille que ad majorem communie Chambliaci per presentem cartam debent deferri, si de eis rectum fecerit, satis erit, salvis emendis nostris ; si non fecerit, per pares emendabuntur, salvis similiter nostris emendis.

[27.] Quod si pares non emendaverint, nostrum erit emendare, majoribus criminibus nobis penitus reservatis, prout est superius intersertum.

[28.] Item, homines de communia Chambliaci in exercitum et equitatum nostrum ire tenentur in suis expensis, quandocumque et quocumque illos ire voluerimus.

[29.] Quicumque autem dicte communie remanebit de exercitu aut equitatu nostro postquam fecerimus bannum exercitus vel equitatus nostri edici, hoc ad nostre curie judicium emendabit, nisi probare possit legitimum essonium.

[30.] Homines autem communie Chambliaci manentes infra banleugam descriptam superius, pro placito quod habeant inter se ad invicem, non dimittent ire ad nundinas vel mercata infra comitatum Bellimontis, sed placitum contramendabunt quibus de sua communia existentibus contramandare debebunt, et postquam redierint, si submoneantur, ad placitum infra quindecim dies ibunt, et in eodem puncto placiti erunt in quo prius erant.

[31.] Item, si quis homo vel femina de communia Chambliaci erat servilis conditionis die qua data fuit hec communia, scilicet anno Incarnationis dominice M° C° septuagesimo tercio, volumus ipsos et eorum heredes liberos in perpetuum remanere.

[32.] Masure vero date prescripto tempore concesse communie Chambliaci sub eo censu et redditu quibus erant ante datam communiam remanebunt ; masure vero dande de cetero ad duodecim censuales denarios nobis annuatim reddendos in festo Sancti Remigii concedentur.

[33.] Sed sciendum quod de singulis masuris factis et faciendis ab hominibus communie Chambliaci, pro talliis, corveiis et demandis, habebimus quinque solidos annuatim in festo Sancti Remigii, preter censum prescriptum, et forisfacta nostra et emendas nostras que superius exprimuntur.

[34.] De dicto vero censu et redditibus memoratis quos homines communie Chambliaci pro communia et libertate sua nobis per annum tenentur reddere, sic erit : quod si dictos censum et redditus nobis non reddiderint in festo Sancti Remigii, de singulis viginti libris nobis reddent quinque solidos pro emenda singulis diebus quibus census vel redditus tenuerint ultra terminum prenotatum.

[35.] Quod si ad opus nove masure vel pro rua nova facienda, de terra vel orto alicujus hominis de communia Chambliaci ceperimus partem aliquam, tenebimur ei dare commutationem terre, vel quantitatem pecunie competentem.

[36.] Item, panes furnagii qui nobis debentur ab hominibus communie Chambliaci ad certum pondus fient, et ad illud pondus perpetuo remanebunt.

[37.] Moltura molendinorum nostrorum de Chambliaco sic capietur ab hominibus ejusdem communie : ipsi namque homines communie hujus bossellum pro sextario reddent de moltura, et si plus aut minus molatur, reddent plus aut minus, secundum racionem prefatam.

[38.] Bannum vini in villa Chambliaci ad vendendum uno mense per annum habebimus, scilicet quindecim diebus inter Natale et Pascha et quindecim diebus inter Pascha et festum Sancti Remigii ; sed octo diebus ante significabitur paribus communie bannus ponendus.

[39.] Item, homines communie Chambliaci per bannum ibunt ad furnum et molendinum nostrum.

[40.] Homines etiam ejusdem communie, qui non sunt de alterius banno, et qui vineas habent infra banleugam Chambliaci, ad pressorium nostrum ibunt ad quartam ollam.

[41.] Item, quicumque de communia Chambliaci judicio parium ejusdem communie se opponet injuste, pares legitimam justiciam facient de corpore suo et de rebus suis, et domum ejus diruent si voluerint, salvis nostris redditibus.

[42.] Et quicquid homines de communia Chambliaci de forisfactis suis recipient, ad consilium et voluntatem nostram in ville sue tenentur ponere firmitatem.

[43.] Universi autem homines de communia et singuli jurabunt quod alter alteri secundum estimacionem suam rectum faciet, et pro posse suo in eis que recta fuerint adjuvabit.

[44.] Quicumque vero de comitatu Bellimontis fecerit injuriam hominibus communie Chambliaci, nos eis de injuriatoribus illis absque dilatione plenam justiciam faciemus fieri, nisi fuerint clerici aut religiose persone.

[45.] Ad ultimum sciendum quod omnes denarii pro banno nostro predicto et pro quibuslibet nostris redditibus, censibus et emendis solvendi, nobis ad monetam parisiensem de cetero persolventur.

[46.] Preterea major et pares communie Chambliaci, pro se et tota eadem communia, singulis annis infra viginti dies Natalis tenentur coram ballivo aut preposito nostro apud Chambliacum nobis fidelitatis facere juramentum : quod videlicet, sicut prescriptum est, non celabunt nobis forisfacta et emendas nostras et pro posse suo defendent et custodient nos et honorem nostrum et regnum nostrum et jura nostra et heredum nostrorum in perpetuum bona fide.

[47.] Sciendum preterea quod omnes census et redditus nostri predicti solventur nobis de cetero ad monetam parisiensem sicut prescriptum est, sed secundum valorem monete belvacensis, quam de eisdem censibus et redditibus sepedicti homines communie Chambliaci solebant reddere comiti Bellimontis. Forisfacta vero nostra et emende nostre nobis, sicut dictum est, ad monetam parisiensem et non ad pruvinensem monetam de cetero persolventur.

Ut autem prescripta omnia perpetue stabilitatis robur etc. Actum Vernone, anno domini M° CC° vicesimo secundo, regni vero nostri quadragesimo tercio.