1189, du 1er novembre, au 24 mars 1190. — Lorris.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Notum facimus universis presentibus pariter et futuris quod avus noster, bone memorie rex Ludovicus, civibus Lauduni pacem indulsit, pater quoque noster, pie recordationis rex Ludovicus, eandem pacem ipsis concessit et sacramento confirmari fecit, sicut in carta ipsius auctentica continebatur quam nos vidimus et voluntate civium publice frangi fecimus, propter quamdam conventionem quam cum eis habuimus, que in carta patris nostri non erat.

Conventio autem hec est:

1. Tres procurationes predicti cives, pro institutione pacis, nobis singulis annis, si in civitatem veniremus, debebant, vel, si non veniremus, viginti libras. Nos autem tam tres procurationes quam viginti libras eis in perpetuum remisimus et quitavimus, sub hac conditione quod ipsi nobis et successoribus nostris ducentas libras Parisiensium singulis annis in festo Omnium Sanctorum reddent.

Nos autem, ad imitationem avi et patris nostri, procerum nostrorum et prudentium virorum consilio, tam conventionem istam quam pacis institutionem firmam et illibatam habuimus et in perpetuum confirmavimus.

Pacis vero hujus institutio hec est:

2. Quod ab Ardone usque ad Brolium, ita ut villa Luilliaci intra hos terminos contineatur, quantum ambitus vinearum et montis tenet, nullus quempiam, liberum vel servum, pro aliquo forisfacto sine justitia capere possit.

3. Quod si justitia presens non fuerit, liceat ei sine forisfactura tamdiu eum tenere quoadusque justitia veniat, vel ad justitiarii domum adducere, et, prout judicatum fuerit, de forisfacto illo satisfactionem recipere.

4. Quod si aliquis quoquo modo alicui clerico, militi, mercatori, indigene vel extraneo, aliquam injuriam fecerit, si de ipsa civitate fuerit is qui injuriam fecit, infra quartum diem submonitus, ante majorem et juratos ad justitiam veniat, et se vel de objecta culpa purget, vel sicut ei judicatum fuerit emendet; si vero emendare noluerit, cum omnibus qui de peculiali familia ejus sunt, exceptis mercennariis qui, si noluerint cum illo exire, non compellentur, de civitate eiciatur nec redire permittatur quoadusque forisfacturam digna satisfactione emendaverit.

5. Si autem infra ambitum civitatis possessiones domorum aut vinearum habuerit, a domino vel a dominis, si plures fuerint in quorum districto possessiones ejus sunt, vel, si in alodio fuerint, ab episcopo, major et jurati de malefactore illo justitiam requirant. Et si, a dominis vel ab episcopo submonitus, infra quindecim dies culpam suam emendare noluerit, nec, vel per episcopum vel per dominos in quorum districto possessiones ejus sunt, de eo justitia haberi potuerit, liceat juratis omnem malefactoris illius substantiam destruere.

6. Quod si malefactor de civitate non fuerit, re ad episcopum prolata, si per ejus admonitionem infra quintum decimum diem forisfactum non emendaverit, liceat majori et juratis prout potuerint de eo vindictam querere.

7. Si quis autem malefactorem de civitate ejectum infra terminos pacis institute ignoranter conduxerit et ignorantiam suam sacramento probare potuerit, eumdem malefactorem illa sola vice libere reducat; si vero non potuerit, usque ad dignam satisfactionem malefactor retineatur.

8. Si vero forte, ut sepe evenire solet, aliquibus altercantibus, alter alterum pugno vel palmo (sic) percusserit, vel turpe improperium ei dixerit, legitimo testimonio convictus, ei in quem peccavit lege qua vivit emendet, et majori et juratis violate pacis satisfactionem faciat. Si vero is quem lesit emendationem ejus suscipere dedignatus fuerit, non liceat ei ultra de eo, vel intra terminos pacis vel extra, aliquam requirere ultionem.

9. Quod si eum vulneraverit, expensas in medicos ad vulnus sanandum vulnerato persolvat, et consideratione juratorum dignam vulnerato satisfactionem et pacis violate emendationem majori et juratis persolvat.

10. Si quis in alium mortale odium habuerit, non liceat ei vel exeuntem de civitate prosequi, vel venienti insidias tendere.

11. Quod si vel venientem vel recedentem interfecerit, aut quodlibet ei membrum truncaverit, de prosecutione aut insidiis appellatus, divino se judicio expurget.

12. Quod si eum aut verberaverit aut vulneraverit extra terminos pacis, nisi per homines pacis legitimo testimonio de prosecutione vel insidiis potuerit comprobari, sacramento se purgare licebit.

13. Quod si reus inventus fuerit, capud pro capite, menbrum pro menbro reddat, vel, ad arbitrium majoris et juratorum, pro capite ac menbri qualitate, dignam persolvat redemptionem.

14. Si quis in aliquem de aliquo cap[i]tali querelam habuerit, ad justitiam in cujus districto inventus fuerit primum de eo clamorem faciat. Et si per dominum vel per ministerialem ejus justitiam de eo habere non potuerit, id est per justitiam in cujus districto inventus fuerit, ad dominum ejus, si in civitate fuerit, vel ad ministerialem ejus si in civitate dominus ipse non fuerit, de homine suo clamorem faciat. Et si per dominum vel per ministerialem ejus justitiam de eo habere non potuerit, ad juratos pacis veniat, eisque se de homine illo, nec per dominum illius nec per ministerialem suum, justiciam habere posse ostendat. Jurati autem ad dominum, si in civitate fuerit, vel, si non fuerit, ad ministerialem ejus veniant, et, ut vel dominus vel ministerialis homini clamanti de homine suo justiciam faciant, diligenter requirant. Et si de eo justiciam facere vel non potuerint vel neglexerint, jurati querant qualiter is qui clamat jus suum non perdat.

15. Si fur quilibet interceptus fuerit, ad illum in cujus terra captus fuerit, ut de eo justiciam faciat, adducatur; quam si dominus terre non fecerit, justicia in furem a juratis perficiatur.

16. Antiqua autem forisfacta que, vel ante urbis destructionem vel ante hujus pacis institutionem, facta fuerunt, penitus condonata sunt, exceptis tredecim quorum nomina hec sunt: Fulcho filius Bomardi, Radulfus de Capritione, Hamo homo Leberti, Paganus Sell., Roibertus, Remigius But., Mainardus Drage, Raimbaldus de Suessione, Paganus Hostelupus, Ansellus Quatuormanus, Radulfus Wastins, Johannes de Mobreni, Ansellus gener Leberti. Preter istos, si quis de civitate ejectus pro antiquo forisfacto redire voluerit, de omnibus suis investiatur quecumque habuisse nec vendidisse vel in vadimonio posuisse poterit ostendere.

17. Statuimus etiam ut homines capite censi dominis suis censum capitis sui tantum persolvant; quem si statuto termino non persolverint, lege qua vivunt emendent, nec nisi spontanei a dominis requisiti, aliquid eis tribuant. Liceat tamen dominis, pro forisfactis suis, eos in causam trahere et quid judicatum fuerit de eis habere.

18. Homines pacis, exceptis familiis ecclesiarum vel procerum qui de pace sunt, cujuscumque generis potuerint uxores accipiant; de familiis autem ecclesiarum que sunt extra terminos pacis, vel procerum qui de pace sunt, nisi voluntate dominorum, uxores accipere non licebit.

19. Si qua vilis et inhonesta persona honestum virum vel mulierem turpibus conviciis inhonestaverit, liceat alicui probo viro de pace, si supervenerit, illum objurgare et illum uno aut duobus vel tribus colaphis, sine forisfacto, ab importunitate sua conpescere. Quod si eum pro antiquo odio percussisse criminatus fuerit, liceat ei juramento se purgare quod pro nullo odio eum percusserit sed tantum pro pacis et concordie observatione.

20. Mortuas autem manus omnino excludimus.

21. Si quis autem de pace, filiam vel neptem sive cognatam maritans, terram vel pecuniam ei dederit, et illa mortua sine herede fuerit, quicquid terre vel date pecunie adhuc comparentis de ea remanserit, ad eos qui dederunt vel ad heredes eorum redeat.

22. Similiter vir, si sine herede mortuus fuerit, preter dotem quam uxori dedit, tota possessio ad propinquos suos redeat; dotem autem in vita sua mulier tenebit; post mortem vero ejus, ipsa dos ad propinquos viri sui redibit.

23. Si vero nec vir nec mulier habuerint hereditates, set, de mercimoniis questum facientes, substantia ampliati fuerint et heredes non habuerint, altero eorum mortuo, alteri tota substantia remanebit. Quod si uterque obierit, si propinquos in civitate habuerint, quantum voluerint de substantia sua pro animabus suis in elemosinam dabunt, et reliquum propinquis eorum remanebit. Si autem propinquos non habuerint, due partes substantie pro animabus eorum in elemosinam dabuntur, tercia vero ad muros civitatis edificandos expendetur.

24. Preterea, nullus extraneus de capite censis ecclesiarum vel militum civitatis, in hanc pacis institutionem, nisi annuente domino suo, recipietur. Quod si per ignorantiam, absque domini voluntate, aliquis receptus fuerit, infra quindecim dies, sine forisfacto, cum tota substantia sua salvus abire quo voluerit permittetur.

25. Quicumque autem in pace ista recipietur, infra anni spacium aut domum sibi edificet, aut vineas emat, aut tantum sue mobilis substantie in civitatem afferat, per que justiciari possit, si quid forte in eum querele evenerit.

26. Si quis bannum civitatis se audisse negaverit, aut per scabinos tantum comprobetur, aut propria manu juramento se purget.

27. Consuetudines autem quas castellanus in civitate se habere asserit, si in episcopi curia diracionare legitime potuerit predecessores suos antiquitus habuisse, libere eas obtineat; et si minus fecerit, minus habeat.

28. Consuetudinarias autem tallias ita temperavimus ut unusquisque hominum ipsas tallias debentium, singulis terminis quibus tallias debet, quatuor denarios persolvat; ultra autem nullam aliam talliam persolvet, nisi forte extra terminos pacis aliquam terram talliam debentem tenuerit, quam ita caram habeat ut pro ea talliam solvat.

29. Homines pacis extra civitatem placitare non compellentur.

30. Quod si super aliquos eorum causam habuerimus, judicio juratorum nobis justiciam exequentur. Si autem super universos querelam habuerimus, judicio episcopalis curie nobis justiciam prosequentur.

31. Si quis clericus infra terminos pacis aliquod forisfactum fecerit, si canonicus est, ad decanum suum clamore perlato, per eum justiciam exequetur; si canonicus non est, per episcopum vel archidiaconum aut eorum ministeriales justiciam facere compelletur.

32. Si aliquis procerum regionis in homines pacis forisfecerit, et submonitus justiciam eis facere non voluerit, si homines ejus intra terminos pacis inventi fuerint, tam ipsi quam eorum substantie in emendationem facte injurie, per justiciam illam in cujus districto inventi fuerint, capientur, ita ut et homines pacis jus suum habeant, et ipsa justicia itidem suo jure non privetur.

33. Totam igitur hanc constitutionem, salvo jure nostro pariter et episcopali atque ecclesiastico jure, necnon et procerum qui intra terminos pacis districta sua et legitima jura habent, stabilivimus ita ut si, vel de nostro vel de episcopali jure aut ecclesiarum seu procerum civitatis aliquid forte interceperint, infra quintum decimum diem, sine forisfactura quod interceperint liceat emendare.

Ut igitur hec pacis institutio in perpetuum firma et inconvulsa permaneat, nos, salvo nostro pariter et episcopali atque ecclesiastico jure necnon et procerum qui intra terminos pacis districta sua et legitima jura habent, eam sacramento fecimus confirmari et eandem presenti carta et sigilli nostri impressione et nominis nostri karactere muniri fecimus.

Actum Lorriaci publice, anno ab incarnacione Domini M° C° LXXX° nono, regni nostri anno undecimo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Signum comitis Theobaudi, dapiferi nostri. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Radulfi constabularii.

Data vacante (Monogramme) cancellaria.