1189, du 1er novembre, au 24 mars 1190. — Lorris.
Philippe Auguste autorise l'établissement d'une commune à Sens.
A. Original perdu.
B. Copie de 1204, Registre A de Philippe Auguste, fol. 26 v°.
C. Copie de 1211, Registre C de Philippe Auguste, fol. 45 v°, d'après B.
D. Copie de 1220, Registre E de Philippe Auguste, fol. 81 v°, d'après C.
E. Vidimus de Louis VIII donné en 1225, sans doute abrégé, Archives municipales de Reims, Collection Tarbé, carton II, n° 20.
F. Copie de 1247, Registre F, fol. 58vo, d'après D.
G. Vidimus de Philippe le Bel de mars 1291 (n. st.), Archives municipales de Reims, Collection Tarbé, carton III, n° 7, d'après E.
H. Vidimus de Charles V de juillet 1367, Archives municipales de Reims, Collection Tarbé, carton IV, n° 8, d'après E.
I. Copie de 1391, Cartulaire de l'archevêché de Sens, Bibliothèque Nationale, latin 9895, fol. 126, d'après E.
J. Copie du xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 29, d'après B.
K. Copie du xive s., Registre D, fol. 56, d'après C.
L. Copie du milieu du xvie s., par Urbain Reversey, Histoire des Archevêques de Sens, Bibliothèque nationale, latin 5204, t. IV, fol. 813.
a. Ordonnances, t. XI, p. 262, d'après L.
b. Quantin, Cartulaire de l'Yonne, t. II, p. 405, n° cdi, d'après les registres de Philippe Auguste.
Texte établi d'après B E L.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Regie congruit majestati ut quod in ejus presentia statutum est et concessum, ita faciat observari quod deinceps nullatenus valeat immutari. Noverint ideo universi presentes pariter et futuri quod intuitu pacis imposterum conservande Senonis, salva fidelitate nostra, communiam fieri concessimus quam jurabunt omnes illi qui sunt tam in civitate quam in suburbiis et in parrochia Malaii Vicecomitis qui de communia erant et qui venient intra communiam, exceptis illis hominibus et feminis quos et quas reddidimus archiepiscopo et ecclesiis et clericis Senonensibus, scilicet propriis eorum hominibus.
1. Jurabunt itaque homines de hac communia quod alter alteri recte secundum opinionem suam auxiliabitur et quod ipsi nullatenus patientur quod aliquis alicui de communia aliquid auferat vel eum talliet vel quidlibet de rebus ejus capiat.
2. Omnia autem forifacta exceptis infractione urbis et veteri odio quinque solidis emendabuntur.
(L'article 3 est identique à celui de la charte de Soissons.)
(L'article 4 reproduit l'article 6 de la charte de Soissons.)
5. Homines etiam hujus communie uxores quascumque voluerint, licentia a dominis suis requisita, accipient, et si domini hoc concedere noluerint et absque concessione domini sui aliquis uxorem alterius potestatis duxerit, si dominus suus eum inde implacitaverit, quinque tantum solidis hoc illi emendabit, et ita quiete et libere in pace communie remanebit exceptis propriis hominibus et propriis feminis Senonensis archiepiscopi et clericorum Senonensium.
6. Et si aliquis aliquam injuriam homini vel femine de hac communia fecerit et clamor inde venerit ad juratos, si ipsum hominem qui injuriam fecerit capere potuerint, de corpore suo vindictam capient, nisi forifactum emendaverit illi cui illatum fuerit secundum legitimum judicium illorum qui communiam custodierint. Set sciendum est quod nullus pro aliquo forifacto capietur in atriis, neque in claustris, neque in burgo Sancti Petri Vivi ab hominibus de communia. Nullus etiam hominum sive feminarum archiepiscopi aut ecclesiarum aut clericorum Senonensium capietur, nisi in presenti forifacto captus fuerit et extra atria et claustra et burgum Sancti Petri Vivi. Et si aliquis qui forifactum fecerit homini vel femine de communia ad aliquod receptaculum perrexerit, et communie custodes ad ipsum receptaculum transmiserint et domino receptaculi vel primatibus ipsius loci querimoniam fecerit ut de illo inimico suo ipsis rectitudinem faciat, sicut superius dictum est, si facere voluerit, accipient rectitudinem; et si facere noluerit, postea auxiliatores erunt faciendi vindictam de corpore et pecunia ipsius qui forifactum fecerit et hominum ipsius receptaculi ubi inimicus eorum fuerit.
7. Item si mercator Senonis ad mercandum venerit et aliquis ei aliquid forifecerit infra leugam civitatis, si clamor inde venerit ad juratos et mercator invenerit eum, jurati auxiliatores erunt vindictam faciendi recte secundum opinionem suam, nisi mercator de hostibus ipsorum fuerit. Et si ad aliquod receptaculum ille adversarius perrexerit et si ipse mercator vel jurati ad eum miserint et forifactor mercatori satisfecerit secundum legitimum judicium juratorum vel probare vel ostendere poterit se illud forifactum non fecisse, juratis satis fiet. Si vero facere noluerit, postea si intra villam eum ipsi capere poterunt, vindictam de illo facient.
(L'article 8 reproduit l'article 9 de la charte de Soissons.)
9. Et si archiepiscopus illius civitatis ignoranter adduxerit in villam hominem qui forifactum fecerit homini vel femine de communia postquam sibi ostensum fuerit illum esse de hostibus communie, nullomodo postea eum adducet nisi consilio ipsorum juratorum et ea vice eum reducere poterit.
(Les articles 10 et 11 reproduisent les articles 12 et 13 de la charte de Soissons.)
12. Statuti vero ad custodiam communie jurabunt quod nemini propter cognationem vel amorem deferent et neminem propter inimiciciam ledent et rectum judicium secundum estimationem suam facient. Omnes alii jurabunt quod idem judicium quod predicti statuti super eos fecerint patientur et concedent, nisi probare poterint quod de propria pecunia solvere nequeant.
13. Item precipimus et concedimus quod nullatenus aliquis mittat manum in corpus vel res alicujus hominis vel femine de communia quamdiu idem homo vel femina voluerit et potuerit facere ac sufferre justiciam consideratione eorum qui communiam custodierint.
14. Item nullus exonerabit vel vendet vina extranea infra leugam civitatis, nisi hoc fecerit voluntate juratorum, et tunc propter hoc aliquid non habebit communia. Archiepiscopus tamen et ecclesie et clerici vina extranea poterunt in civitatem adducere ad potum suum, vendere autem non poterunt.
15. Si quis moram fecerit per annum et diem in communia Senonensi in pace et sine juris vetatione, et aliquis postea eum requisierit dicens quod sit homo suus, non illi de illo respondebunt jurati.
16. Si quis hominem vel feminam de communia implacitaverit, homo vel femina, dum justitiam facere voluerit consideratione juratorum, non exibit villam Senonensem causa placitandi, nisi pro submonitione archiepiscopi in quantum debuerit, vel nisi de feodo vel de censu qui sit extra leugam civitatis implacitetur.
(Les articles 17 et 18 sont identiques aux articles 17 et 18 de la charte de Soissons.)
19. Ob istius autem communie concessionem et propter redditus nostros qui erant ad preposituram Senonensem uno mense antequam hec institueretur communia et propter tensamentum nostrum de Massangi et de Cornant et de Valle d'Oirre et propter homines nostros de Sancto Clemente et de Grini et de Pontibus et de Colummeriis et de Maxangi quos eis concessimus habendos in communia, et propter forifacta nostra ad preposituram Senonensem pertinentia, exceptis mulctro, raptu, homicidio, proditione, dabunt nobis cives Senonensis communie annuatim sexcentas libras Parisiensis monete et sexcies viginti modios bladi ad mensuram Senonensem, cujus tres partes erunt frumenti et quarta pars erit avene.
20. Ad quod etiam eisdem concessimus quod nec propter aliquod delictum vel conquestionem aliquam extra corpus civitatis placitabunt, nisi submonitione archiepiscopi in quantum debuerint. Set sciendum est quod nullos ex hominibus nostris qui sint aliunde quam de villis quas supra nominavimus poterunt nisi assensu et voluntate nostra intra communiam suam recipere. Quod si facerent ignoranter, infra quindecim dies post receptionem licebit eis illos extra communiam ponere sine facienda alia emenda.
Que omnia ut perpetue stabilitatis, etc.. Actum Lorriaci, anno ab incarnatione Domini M° C° LXXX° IX°, regni nostri anno XI. [Signum] Theobaldi comitis, dapiferi [nostri. Signum] Guidonis buticularii. [Signum] Mathei camerarii. [Signum] Radulphi constabularii.