1189, 30 décembre. — Nonancourt.
Convention conclue entre Philippe Auguste et Richard Cœur-de-Lion en vue de la Croisade.
A. Original perdu.
B. Texte sans doute résumé, dans les Ymagines Ystoriarum de Raoul de Diceto, éd. Stubbs, t. II, p. 73, probablement d'après A.
a. Rymer, Fœdera, t. I, part. I, p. 50, d'après B.
b. Dumont, Corps diplomatique, t. I, part. 1, p. 378, d'après a.
c. Historiens de France, t. XVII, p. 498, d'après a.
Traduit librement par Alexandre Cartellieri, Philipp II August, t. II, p. 92.
Philippus, Dei gratia Francorum rex, et Ricardus, eadem gratia rex Anglie, dux Normannie et Aquitanie et comes Andegavie, omnibus fidelibus ad quos litere iste pervenerint in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod inter nos firmiter convenit et de consilio prelatorum ecclesie et principum terrarum nostrarum disposuimus ut iter Jerosolimitanum, ducente Domino, simul perficiamus, et uterque nostrum alteri bonam fidem et bonum amorem se servaturum promisit, ego Philippus, rex Francorum, Ricardo, regi Anglorum, tanquam amico et fideli meo, et ego Ricardus, rex Anglorum, Philippo, regi Francorum, tanquam domino meo et amico. Statuimus itaque ut omnes crucesignati in terris sub nostra potestate constitutis infra octavas Pasche, vel nos precedant, vel in termino illo nobiscum eant, nisi de voluntate et conscientia nostra remanserint. Si vero aliqui aliter remanere presumpserint, et persone excommunicationi et terre eorumdem subjicientur interdicto auctoritate prelatorum terrarum utriusque nostrorum. Volumus etiam, statuimus et precipimus ut qui terris nostris preerunt, si opus fuerit, mutua sibi subventione succurrant. Eorum autem bona qui iter Jerosolymitanum vel nobiscum vel ante nos arripuerint, ita illesa et intacta permaneant tanquam nostra propria; et si quis eis injuriam irrogaverit, justitiarii et bailivi nostri faciant emendari quantum de jure poterint secundum consuetudinem terrarum nostrarum. Si vero aliquis in aliqua terrarum nostrarum guerram movere presumpserit in absentia nostra nobis vel alicui de terris nostris, et ad justitiam se non offert, primo excommunicetur, et post excommunicationem, nisi infra XLta dies forisfactum suum emendaverit, decernimus ut ipse et heredes ejus imperpetuum exheredentur; feudi autem illius qui per forisfactum suum exheredatus fuerit, transeant in proprietatem et dominium propinquioris domini a quo feodi movebunt. Preterea quicumque in aliqua terrarum alterius nostrum forisfecerit et forisfactum emendare noluerit, in terra alterius non receptetur, et, si ibi inventus fuerit, justitiariis illius terre in qua deliquit reddatur. Ad hec autem que supra diximus observanda justitiarios et bailivos nostros sibi invicem volumus et precipimus teneri et obligari usque ad reditum nostrum sub tenore juramenti et fidelitatis quam nobis prestiterunt. Acta sunt hec XXX° die decembris, apud Nonancurt.