1190, du 25 mars à juillet. — Lorris.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Quoniam amici et fideles nostri cives Ambianenses fideliter sepius suum nobis exibuere servitium, nos eorumdem dilectionem erga nos et fidem plurimam attendentes, ad petitionem ipsorum, communiam eis concessimus sub observatione harum consuetudinum quas se observaturos juramento firmaverunt.

1. Unusquisque jurato suo fidem, auxilium consiliumque per omnia juste observabit.

2. Quicumque furtum faciens intra metas communie comprehendetur, vel fecisse cognoscetur, preposito nostro tradetur, et quicquid de eo agendum erit, judicio communionis judicabitur et fiet. Reclamanti vero id quod furto sublatum est, si potest inveniri, prepositus noster reddet; reliqua vero in usus nostros convertentur.

3. Nullus aliquem intra communiam ipsam commorantem, vel mercatores ad urbem cum mercibus venientes, infra bannileucam civitatis disturbare presumat. Quod si quis fecerit, sciat communiam de illo, ut de communie violatore, si eum comprehendere poterit vel aliquid de suo, justiciam facere.

4. Si quis de communione alicui jurato suo res suas abstulerit, a preposito nostro summonitus, justiciam prosequetur; si vero prepositus de justicia defecerit, a majore vel scabinis summonitus, in presentia communionis veniat, et quantum scabini inde judicaverint, salvo nostro jure, ibi faciet.

5. Qui autem de communione minime existens alicui de communia res suas abstulerit justiciamque illi infra bannileucam se executurum negaverit, postquam hoc hominibus castelli ubi manserit notum fecerit communia, si ipsum vel aliquid ad se pertinens comprehendere poterit, donec ipse justiciam executus fuerit, prepositus noster retinebit, donec nos nostram et communia similiter suam habeat emendationem.

6. Qui pugno aut palma aliquem de communia, preter consuetudinarium conturbatorem vel lecatorem, percusserit, nisi se defendendo se fecisse, duobus vel tribus testibus, contra percussum disrationare poterit coram preposito nostro, viginti solidos dabit, quindecim scilicet communie et quinque justicie dominorum.

7. Qui autem juratum suum armis vulneraverit, nisi similiter se defendendo legitimo testimonio et assertione sacramenti se contra vulneratum disrationare poterit, pugnum amittet aut novem libras, sex scilicet firmitati urbis et communie, et tres justicie dominorum, pro redemptione pugni persolvet; aut si persolvere non poterit, in misericordia communie, salvo catallo dominorum, pugnum tradet.

8. Si vero ita superbus fuerit vulneratus quod emendationem noluerit accipere ad arbitrium prepositi et majoris et scabinorum vel securitatem prestare, domus ejus, si domum habuerit, destruetur et catalla ejus capientur; si domum non habuerit, corpus ejus capietur, donec vel emendationem acceperit vel securitatem prestiterit.

9. Qui vero de communione minime existens, aliquem de communia percusserit vel vulneraverit, nisi judicio communie coram preposito nostro justiciam exequi voluerit, domum illius, si poterit, communia prosternet, et capitalia erunt regis. Et si eum comprehendere poterit, coram preposito regio per majorem et scabinos de eo vindicta capietur et catalla regis erunt.

10. Qui juratum suum turpibus et inhonestis convitiis lacesserit, et duo vel tres audierint ipsum, per eos statuimus convinci, et quinque solidos, duo scilicet conviciato et tres communie, dabit.

11. Qui inhonestum alicui de communia dixerit in audientia quorumdam, si communie propalatum fuerit, et se quod illud non dixerit, judicum communie juditio defendere noluerit, domum illius, si poterit, prosternet communia, ipsumque in communia morari, donec emendaverit, non patietur; et si emendare noluerit, catalla ejus erunt in manu regis et communie.

12. Si quis de juratione erga juratum suum facta vel fide mentita comprobatus fuerit, coram preposito et majore, juditio communie punietur.

13. Si quis de communia predam scienter emerit vel vendiderit, si inde comprobatus fuerit, predam amittet eamque predatis reddet, nisi ab ipsis predatis vel eorum dominis, adversus dominos communie vel ipsam communiam aliquid commitatur.

14. Qui, clamore facto de adversario suo, per prepositum et majorem et judices communie, justiciam prosequi non poterit, si postea adversus eum aliquid fecerit, illum rationabiliter communia conveniet, ejusque audita ratione, quid inde postea agendum sit judicabit.

15. Qui a majoribus et judicibus et decanis, scilicet servientibus communie, summonitus, justiciam et judicium communie subterfugerit, domum illius, si poterunt, prosternent, ipsum vero inter eos morari, donec satisfecerit, non permittent, et catalla erunt in misericordia prepositi regis et majoris.

16. Qui hostem communie in domo sua scienter receperit, eique vendendo et edendo et bibendo vel aliquod solatium impendendo communicaverit, aut consilium aut auxilium adversus communiam dederit, reus communie efficietur, et nisi juditio communie cito satisfecerit, domum illius, si poterit, communia prosternet, et catalla regis erunt.

17. Infra fines communie non recipietur campio conducticius contra hominem de communia.

18. Si quis communie constitutiones scienter et absque clamore violaverit, et inde convictus fuerit, mox domum illius communia, si poterit, prosternet, eumque inter eos morari, donec satisfecerit, minime patietur.

19. Statutum est etiam quod communia de terris sive feodis dominorum non debet se intromittere.

20. Qui judices communie de falsitate judicii comprobare voluerit, nisi, ut justum est, comprobare potuerit, in misericordia regis est et majoris et scabinorum de omni eo quod habet.

21. Mulier dotem quam tenet nec vendere nec in vadium mittere potest, nisi propinquiori heredi et nisi de anno in annum. Si autem heres aut non possit aut nolit emere, oportet mulierem tota vita sua tenere; per annum autem locare potest.

22. Si quis vir et uxor ejus infantes habeant, et contingat mori infantes, qui supervixerit, sive vir sive mulier, quicquid simul possederunt de conquisitis, qui superstes erit, quamdiu vixerit, in pace tenebit, nisi in vita premorientis donum vel legatum inde factum fuerit. Quod si, antequam convenerint, vel vir vel uxor infantes habuerint, post decessum patris vel matris, hereditas infantum ad eos redibit, nisi sit feodum.

23. Si, mortuo marito, uxor supervixerit, et infantes ejus vivi remanserint, mulier de omni possessione quam vir ejus in pace tenuerat, quamdiu infantes in custodia erunt, donec ipsa advocatum habeat, nisi sit vadimonium, non respondebit.

24. Si quis ab aliqua vidua pecuniam requisierit, ipsa contra unum testem, non contra plures, per sacramentum se defendet et in pace remanebit; si vero ab ea aliquam ejus possessionem ut vadium requisierit, ipsa se per bellum defendet.

25. Si quis terram aut aliquam hereditatem ab aliquo emerit, et illa antequam empta sit, propinquiori heredi oblata fuerit, et heres eam emere noluerit, nunquam amplius de ea illi heredi in causa respondebit. Si autem propinquiori heredi oblata non fuerit, et qui eam emerit, vidente et sciente herede, per annum eam in pace tenuerit, nunquam de ea amplius respondebit.

26. Si quis septem annis aliquam suam possessionem, presente adversario, in pace tenuerit, nunquam de ea amplius respondebit.

27. Si quis alienus mercator aliquid vendiderit, et in ipsa hora pecuniam habere non potuerit, ad dominum emptoris aut ad prepositum domini prius clamorem faciet, et major ei cito pecuniam suam habere faciet et si tunc ei justicia defuerit, ad majorem clamorem faciet, quecumque dies sit.

28. Quicumque de promissione clamorem fecerit, nichil recuperabit.

29. Si quis major aut scabinus, aut aliquis qui de justicia majoris fuerit, premium vel acceperit vel requisierit, et ille qui dederit vel a quo premium quesitum fuerit, ad majorem clamaverit et testem super hoc habuerit, accusatus viginti solidos persolvet, et, si premium acceperit, reddet.

30. Quod si accusator testem non habuerit, ille qui accusabitur per sacramentum se defendet.

31. Si quis ad prepositum clamorem deferet, et prepositus ei justiciam facere noluerit, clamator ad majorem clamorem deferet, et major prepositum ad rationem mittet ut ei justiciam faciat; quam si facere recusaverit, major, salvo jure regio, justiciam faciet, secundum statuta scabinorum.

32. Si quis super aliquem aliquid quod suum est interciaverit et ille qui accusabitur responderit se illud non a latrone scienter emisse, hoc pro quo accusabitur perdet et ante justiciam per sacramentum se defendet, si prepositus vel justicia voluerit, et postea in pace abibit; et hoc idem faciet garannus, si hoc idem dixerit, tam primus quam secundus et tercius. Accusator autem hoc quod clamaverit sacramento confirmabit, si voluerit ille qui justiciam tenebit.

33. In omni causa et accusator et accusatus et testis per advocatum loquentur, si voluerint.

34. De possessionibus ad urbem pertinentibus extra urbem nullus causam facere presumat.

35. Si vir et uxor aliquam possessionem in vita sua acquisierint, et eorum quispiam mortuus fuerit, qui superstes fuerit medietatem solus habebit, et infantes aliam. Si vir mortuus fuerit aut uxor mortua fuerit et infantes vivi remanserint, possessionem sive in terra, sive in redditu, que ex parte mortui venit, ille qui superstes erit nec vendere nec ad censum dare nec in vadium mittere poterit absque assensu propinquorum parentum mortui aut donec infantes ejus absque custodia fuerint.

36. Si quis prepositum regis, in placito vel extra placitum, turpibus et inhonestis verbis provocaverit, in misericordia prepositi erit, ad arbitrium majoris et scabinorum.

37. Si quis majorem in placito turpibus et inhonestis verbis provocaverit, domus ejus prosternatur aut secundum precium domus in misericordia judicum redimatur.

38. Si quis juratum suum percusserit vel vulneraverit, et ille qui percussus fuerit clamorem fecerit quod pro veteri odio percussus sit, percussor rectum faciet, secundum statuta scabinorum, pro ictu, et post hoc pro veteri odio, aut per sacramentum se purgabit, aut rectum faciet communie et novem libras dabit, sex libras scilicet communie et sexaginta solidos justicie dominorum, et persolvet medietatem recti infra octo dies aut totum, si scabini voluerint. Nullus enim pro eo qui percusserit, quicumque sit, aut vir aut mulier aut puer, sacramentum faciet.

39. Si major cum communia et juratis in causa sedeat, et aliquis ibi suum juratum percusserit, illius, contra quem plures testes in causa exierint qui primus ictum dederit, domus prosternetur.

40. Qui autem in causa jurato suo conviciatus fuerit, viginti solidos communie persolvet; ibi justicia dominorum nichil capiet.

41. Qui juratum suum in aquam aut in paludem jactaverit, si clamator unum testem adduxerit et major immunditiam viderit, ille malefactor sexaginta solidos persolvet, et de his habebit justicia dominorum viginti solidos. Si immundus nullum testem habuerit, contra sanguinem vel immunditiam per sacramentum se defendet et liber abibit.

42. Qui vero juratum suum servum, recreditum, traditorem, wisloth id est coup appellaverit, viginti solidos persolvet.

43. Si filius burgensis aliquid forifacti fecerit, pater ejus pro filio justiciam communie exequetur. Si autem in custodia patris non fuerit et submonitus justiciam subterfugerit, uno anno a civitate ipsum extraneum esse oportebit. Si autem anno preterito redire voluerit, secundum statuta scabinorum, preposito et majori rectum faciet.

44. Si conventio aliqua facta fuerit ante duos vel plures scabinos, de conventione illa amplius non surget campus nec duellum, si scabini qui conventioni interfuerint hoc testificati fuerint.

45. Omnia ista jura et precepta que prediximus majoris et communie, tantum sunt inter juratos. Non est equum juditium inter juratum et non juratum.

46. Ambianis solebat esse consuetudo quod, in festis Apostolorum, de unaquaque quadriga per unam quatuor portarum urbis villam introeunte, Garinus, Ambianensis archidiaconus, obolum accipiebat. Major vero et scabini qui tunc temporis extiterunt, per consilium Theoderici, tunc episcopi Ambianensis, consuetudinem prefatam ab archidiacono quinque solidos et quatuor capones emerunt et ad censum ceperunt; et censum illum ad furnum Firmini de Claustro, extra portam Sancti Firmini in Valle situm, archidiaconus sumit.

47. De omnibus tenementis ville justicia exibebitur per prepositum nostrum ter in anno in placito generali, videlicet in Natali Domini, in Pascha et in Penthecosten.

48. Omnia autem forisfacta, que infra banlileugam civitatis fient, major et scabini judicabunt et de illis justiciam facient, sicut debent, presente ballivo nostro, si ibi interesse voluerit. Si vero interesse noluerit vel non potuerit, pro ejus absencia justiciam facere non desinent, sed debitam justiciam facient, excepto multro et raptu quoe nobis et successoribus nostris in perpetuum retinemus, sine parte alterius.

49. Catalla vero homicidarum, incendiariorum et proditorum nostra sunt absolute sine parte alterius. In catallis vero aliorum foreffactorum, retinemus nobis et successoribus nostris id quod habuimus et habere debemus.

50. Bannum in villa nullus potest facere nisi per regem et episcopum.

51. Si quis bannitus est pro aliquo forifacto, excepto multro, homicidio, incendio, proditione et raptu, rex vel senescallus vel prepositus regis, et episcopus et major, unusquisque eorum semel in anno poterit eum conducere in villam.

52. Volumus etiam et communie in perpetuum concedimus quod nec nobis nec successoribus nostris liceat civitatem Ambianensem vel communiam extra manum nostram mittere, sed semper regie inhereat corone.

Que omnia ut in perpetuum rata et firma permaneant, presentem paginam auctoritate sigilli nostri et regii nominis karactere inferius annotato, salvo jure episcopi et ecclesiarum et procerum patrie et alieno jure, confirmamus. Actum Lorriaci, anno incarnati Verbi M° C° nonagesimo, regni nostri anno undecimo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Signum comitis Theobaldi, dapiferi nostri. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Radulfi constabularii. Data vacante cancellaria.