[1190, après le 8 octobre.]. — Messine.
Philippe Auguste et Richard Cœur-de-Lion prennent en commun des dispositions concernant le partage des biens des croisés qui viendront à mourir, les jeux, les prêts, l'engagement des mariniers et des sergents parmi les croisés.
A. Original perdu.
B. Texte abrégé notamment par la suppression des formules et de la date, Gesta Henrici II et Ricardi I, éd. Stubbs, t. II, p. 129.
C. Texte un peu moins abrégé, mais sans formules et sans date, Roger de Howden, éd. Stubbs, t. III, p. 58.
D. Texte abrégé, Jean Brompton, dans Twysden, Historiæ Anglicanæ scriptores decem, t. I, p. 1182, d'après B.
a. Dumont, Corps diplomatique, t. I, 1re partie, p. 112, d'après D.
Analysé par A. Cartellieri, Philipp II August, t. II, p. 148.
… quod omnes peregrini qui in via hujus peregrinationis morerentur, de omnibus armaturis suis et equitaturis et vestibus quibus usuri erant, pro voluntate sua disponerent et de medietate possessionum suarum quas secum habent in via pro arbitrio suo similiter facient, dummodo nichil in patriam suam remittant; et clerici de capellis et omnibus utensilibus ad capellas pertinentibus et de omnibus libris pro voto suo ordinabunt. Altera pars in manu Walteri Rotomagensis archiepiscopi et Manassei Lingonensis episcopi, et magistri militie domus Templi et magistri Hospitalis et Hugonis, ducis Burgundie, et Radulfi de Choci et Drogonis de Merlou et Roberti de Sabluil et Andree de Chavenni et Gilberti de Wascuil tradetur, qui ad subventionem terre Jerosolimitane ubi viderint magis necessarium pecuniam predictam impenderent. Hoc autem reges in propriis personis affidaverunt firmiter et fideliter servandum in omni via tam citra mare quam ultra de omnibus peregrinis utriusque regni, tam de illis qui venturi sunt quam de illis qui venturi erant; archiepiscopi et episcopi id idem in verbo veritatis servandum promiserunt; magistri Templi et Hospitalis, super ordinem suum, id idem servandum concesserunt; comites et barones in propriis personis id idem servandum juraverunt.
Preterea nemo in toto exercitu ludat ad aliquod genus ludi pro lucro, exceptis militibus et clericis qui in tota die et nocte non nisi XX solidos amittant. Si autem milites aut clerici plus quam XX solidos in die luserint, quociens viginti solidos excesserint, centum solidos predictis archiepiscopis et eorum prenominatis sociis qui predictam pecuniam servabunt, dabunt. Reges autem pro beneplacito suo ludent, et in hospitio duorum regum possunt servientes eorum ludere, precepto eorum, usque ad viginti solidos; et coram archiepiscopis et episcopis et comitibus et baronibus, precepto eorum possunt servientes ludere usque ad viginti solidos. Si autem servientes aut marinarii aut alii ministri per se inventi fuerint ludentes, servientes tribus diebus nudi per exercitum vapulabunt, nisi se voluerint redimere arbitrio predictorum, et alii ministri similiter. Marinarii vero, si luserint, tribus diebus a summo navis in mari demergantur, more marinariorum, semel in die, nisi se redimere voluerint arbitrio predictorum.
Si autem peregrinus aliquis, postquam iter arripuerit, ab aliquo homine in via aliquid mutuo acceperit, mutuum solvet; de eo quod ante iter accepit non tenetur respondere in via.
Si autem marinarius aliquis conductitius vel serviens aliquis vel quicumque fuerit, exceptis clericis et militibus, a domino suo in via hujus peregrinationis recesserit, nemo alius eum recipiet, nisi de voluntate domini sui fuerit. Si vero aliquis eum invito priore domino suo receperit, pro arbitrio predictorum virorum punietur.
Et si quis contra statuta ista tam sollemniter facta aliquid temere attentaverit, sciat se excommunicationi archiepiscoporum et episcoporum et totius exercitus subjacere; et omnes transgressores penis supradictis, secundum singulorum conditiones, pro arbitrio predictorum virorum punientur.