1191, mars. — Messine.
Philippe Auguste conclut un traité de paix avec Richard Cœur-de-Lion.
A. Original perdu.
B. Copie du xive s. assez défectueuse et légèrement endommagée par l'humidité, Public record office, Exchequer, diplomatic documents, n° 6, première pièce du rouleau.
a. Rymer, Fœdera, éd. de 1816, t. I, partie 1, p. 54, d'après B.
b. Dumont, Corps diplomatique, t. I, partie 1, p. 379, d'après a.
c. Historiens de France, t. XVII, p. 32, d'après a.
d. L. Landon, The Itinerary of king Richard I, Londres, 1935, Appendice H : The Vexin, p. 229-231.
e. P. Chaplais, Diplomatic documents, t. I, p. 14, n° 5, d'après B.
Indiqué : Paraphrase dans Al. Cartellieri, Philipp II August, t. II, p. 164.
Fac-similé : Une photographie de B figure dans les archives de l'Académie des inscriptions et belles-lettres.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod pax firma jurata est inter nos et amicum et fidelem nostrum et fratrem, Ricardum, illustrem regem Anglorum, et ipse pacem firmavit nobis sacramento in hunc modum. Predicto regi bono corde et bona voluntate concedimus quod amodo libere quamlibet voluerit ducat uxorem, non obstante illa conventione inter nos et ipsum facta de sorore nostra Aelois (sic) quam debebat ducere in uxorem. Preterea quitavimus ei et heredibus ejus masculis ex eo et uxore sua desponsata nascituris et viventibus post decessum regis Anglorum et terram tenentibus, Gisorcium et Nielpham et Novum Castellum de Sancto Dionisio et Vulcasinum Normannum cum pertinentiis suis; et ipse nobis concessit quod, si eum mori contingeret sine masculo herede ex eo et uxore sua desponsata, tam cito Gisorcium et Nielpham et Novum Castellum et Vulcasinum Normannum cum pertinentiis suis ad nos vel heredes nostros masculos ex nobis et uxore nostra desponsata revenient; et si nos mori contingeret sine masculo herede ex nobis et uxore nostra desponsata vivente post decessum nostrum et terram tenente, volumus quod Gisorcium et Nielpha et Novum Castellum et Vulcasinum Normannum cum pertinentiis suis ad dominum Normannie reveniant. Et si rex Anglorum haberet duos heredes masculos aut plures, voluit et concessit ut major natu teneat in capite a nobis totum id quod debet tenere a nobis citra mare Anglie, et alius unam ex baroniis tribus tenebit a nobis in capite, videlicet dominium Normannie, aut dominium Andegavie et Cenomannie, aut dominium Aquithanie et Pictavie. Et propter hec supradicta donavit nobis predictus rex Anglorum decem milia marcas argenti ad pondus Trecense, quarum tria milia solvet nobis vel nuntio nostro certo in proximo festo Omnium Sanctorum apud Calvum Montem, et alia tria milia in alio festo Omnium Sanctorum, et duo milia in tertio festo Omnium Sanctorum, et alia duo milia in quarto festo Omnium Sanctorum. Preterea concedimus et concessimus quod, de omnibus feodis quos (sic) predecessores sui a nostris tenuerant, homo noster ligius est, sicut predecessores sui fuerunt predecessorum nostrorum, et nos recepimus eum in hominem ligium de predictis feodis. Ipse autem quitavit nobis feodum Exouduni et feodum Craçaii cum omnibus pertinentiis et quicquid habebat et quicquid expectabat habendum in Alvernia tam in feodo quam in dominio suo. Nos autem quitavimus ei Caturcum et Caturcinum integre cum pertinentiis suis, exceptis duabus abbatiis regalibus, videlicet Fisiaco et Sollaco, cum pertinentiis suis, que nostre sunt et ad nos pertinent. Ipse autem nobis concessit quod de terra comitis Sancti Egidii nichil de cetero occupabit ultra hoc quod diximus, quamdiu comes Sanctii Egidii in curia nostra sufferre justitiam voluerit aut potuerit. Si vero comes Sancti Egidii in curia nostra de jure deficeret, nos extunc regi Anglorum pro comite Sancti Egidii non noceremus, nisi sponte nostra ipsum vellemus adjuvare. Si autem predicte conventiones inter nos ad invicem, sicut superius dicte sunt, fuerint observate, volumus et concedimus quod rex Anglorum habeat et teneat in bona pace omnia tenementa in feodo et dominio que habebat die qua iter Ierosolimitanum arripuit. De conventionibus autem predictis mutuo observandis regi Anglorum damus fidejussores et obsides comitem Pontivi cum toto feodo, in hunc modum quod, si predictas conventiones omnes non observaremus, predictus comes aut heres ejus, intra tres septimanas, ex parte regis Anglorum vel heredis sui requisitus et submonitus, in propria persona vel ad domum suam ubi solitus est habitare, veniet ad regem Anglorum sine contradictione aliqua cum omnibus feodis suis integris ad id faciendum teneri, quod carta super hoc facta testatur, donec conventio salva sit et firma. Omnes alii qui subscripti sunt eodem modo dati sunt fidejussores et obsides, hoc idem observaturi quod idem comes et inde litteras suas patentes dabunt regi Anglorum vel ejus certo nuntio, et jurabunt predictas conventiones se observaturos secundum posse suum, bona fide et sine malo ingenio. Hii autem fidejussores sunt post comitem de predictis conventionibus tenendis, Ber[nardus de Sancto] Walerico vel ille ex heredibus suis qui Sanctum Walericum tenebit cum toto feodo suo, Willelmus de Borry vel….. Johannes de Terria vel heres ejus cum toto feodo suo, dominus Corcellarum vel heres ejus cum toto feodo suo, [..… vel heres] ejus cum toto feodo suo, comes Robertus vel heres ejus cum toto feodo suo, Hugo de Castello vel [heres ejus cum toto feodo suo, co]mes Pertici vel heres ejus cum toto feodo suo, dominus Isoudoni vel heres ejus cum toto feodo suo. Con[cessit etiam nobis rex] Anglorum quod, infra mensem primum a reditu suo, remittet in Franciam sine contradictione aliqua et impedimento Aelaes (sic) sororem [nostram sive vi]vi fuerimus sive mortui. Volumus etiam ut servitia et justitias ex feodis que a nobis tenet nobis reddat sicut ante[cessores sui no]stris antecessoribus reddiderunt, salvis conventionibus que hic suprascripte sunt. Que omnia ut perpetuam obtineant firmitatem, sigilli nostri auctoritate confirmamus. Actum Messane, anno incarnati Verbi M° C° nonagesimo, mense martii.