1181, du 1er novembre, au 27 mars 1182. — La Charité.
Philippe Auguste confirme les coutumes de ses hommes de Bourges et de Dun.
A. Original perdu.
B. Copie de 1204, Registre A de Philippe Auguste, fol. 11 v°.
C. Copie de 1211, Registre C de Philippe Auguste, fol. 33, d'après B.
D. Copie faite entre 1212 et 1220, même registre, fol. 54, sans doute d'après l'exemplaire destiné à Dun.
E. Copie de 1220, Registre E de Philippe Auguste, fol. 75, d'après C.
F. Copie de 1247, Registre F de Philippe-Auguste, fol. 52, d'après E.
G. Copie du xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 8, d'après B.
H. Copie du xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 36, d'après C.
I. Copie du xive s., même registre, fol. 68 v°, d'après D.
J. Copie du xive s., Archives nationales, JJ 61, fol. 224, n° 489, dans un acte de Philippe V d'août 1322, vidimant un acte de Philippe IV de mai 1293, vidimant un acte de Philippe III de juillet 1273, vidimant un acte de Louis IX d'août 1229, vidimant un acte de Louis VIII de 1224, vidimant lui-même l'acte de Philippe Auguste.
a. La Thaumassière, Coutumes de Berry, p. 68, d'après A et H.
b. Nouveau coutumier général, t. III, p. 1001, d'après a.
c. Ordonnances, t. XI, p. 222, d'après G et H.
d. Isambert, Anciennes lois françaises, t. I, p. 169, d'après c.
e. Giry, Relations de la royauté avec les villes en France, p. 1, n° 1, d'après B et a.
Indiqué : Raynal, Histoire du Berry, t. II, p. 173.
Texte établi d'après B D a.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Ad regiam attinet clementiam subjectis misericorditer parcere et mole gravaminis laborantibus ita liberaliter subvenire quatinus ad commanendum sub nostro dominio copiosa beneficiorum largitione plenius invitentur. Noverint igitur universi presentes pariter et futuri quod hominibus nostris, tam Bituris quam in septena, tam Duni quam in castellania nunc manentibus vel deinceps mansuris, subscriptas consuetudines habendas et in perpetuum retinendas, intuitu Dei, sicut et pater noster bone memorie Ludovicus eisdem concessit, concedimus et quedam etiam addentes confirmamus.
Consuetudines autem hee sunt:
1. Ab omni tolta et tallia et botagio et culcitrarum exactione omnino quieti et liberi erunt.
2. In exercitum vel expeditionem extra Bituriam non ibunt.
3. Nullus eorum capietur nec res alicujus eorum, quamdiu salvum plegium vel bonam securitatem prestare poterit et voluerit quod justicie stabit; sed plegium, vel securitas illa pro homine de Bituris vel de septena data, non poterit nantari vel capi donec, per probos homines Bituricis manentes, secundum ville consuetudines, sit judicatum quid vel quantum, pro forifacto illo pro quo plegium vel securitas illa data fuerit, debeat emendari.
4. Plegium vero vel securitas illa, pro homine de Duno seu castellania data, non poterit nantari vel capi, donec judicatum sit quid vel quantum, pro forifacto illo pro quo plegium vel securitas illa data fuerit, debeat emendari.
5. Homines Bituris manentes et homines septene extra Bituric[ensem] urbem per prepositum nostrum non placitabunt; per nos autem infra totam septenam placitabunt et non extra.
6. Similiter Duni habitantes et in castellania apud Dunum tantum per nostrum prepositum placitabunt; per nos vero in tota septena et in tota Duni castellania tantum.
7. Insuper, prepositus noster adversus aliquem supradictorum hominum, per hominem de mensa et de cibo suo, nichil poterit probare vel disrationare.
8. Mulieres vidue, absque nostra et prepositi nostri licentia, nubere ac se maritare poterunt.
9. Addimus etiam et precipimus ut, quicumque juxta murum vel supra murum Biturice civitatis edificare voluerit domum vel aliud sine muri pejoratione, ei liceat edificare.
10. Sed si quis de pejoratione muri fuerit accusatus, postquam per probos homines ipsius civitatis, ad quos omnia judicia ejusdem ville et septene ab antiquo dinoscuntur pertinere facienda, judicatum fuerit quod murum pejoraverit, forifactum illud sexaginta solidis emendabit, atque reficiet quod de muro pejoraverit.
11. Statuimus etiam ut omnibus hominibus liceat undecumque voluerint panem afferre et vendere Bituricis; et quicumque de foris panem Bituricis attulerit ad vendendum, nobis tantum duas denariatas panis in ebdomada persolvat, et alius ab eo nichil percipiat.
12. Si quis convictus fuerit habere falsam minam, septem solidis et sex denariis id emendabit, et mina frangetur.
13. Si quis vias Bituricarum voluerit emendare, liceat ei sine accusatione.
14. Operarii vinearum et agriculturarum ab opere suo non recedant ante horam que a probis hominibus statuetur; quod si fecerint, merces eis non reddatur.
15. Nullo tempore aliquis equitando venetur in vineis nec etiam pedester, fructus dum fuerit in eis; quod si quis fecerit, vel aurem amittet, vel quinque solidis nobis emendabit; et dampnum restituet cui illud intulit, nisi proprio juramento, sine duello, se nescisse monstraverit quod ista prohibitio facta fuerit.
16. Item si quis in vineis, in viridariis, in pratis, in bladis, in ortis inventus fuerit, dum fructus in eis erit, colligendo vel collectum habendo nisi per eum cujus res est, vel aurem amittet vel quinque solidos nobis persolvet et dampnum restituet, si quidem ille cujus res est forefactum illud requisierit, quoniam sine clamore illius requirere preposito non licebit.
17. Sed sciendum quod, si ille cujus res est, aut serviens ejus aliquem invenerit in tali forifacto, ad solum sacramentum domini aut servientis faciat ille predictam emendationem; si vero alius aliquem in hoc forifacto se invenisse dixerit, iste si negaverit, per suum sacramentum sine duello liber et quietus erit.
18. Prohibemus etiam ne deinceps vinearii ponantur in vineis, sed garde reddantur die quam statuent hii quibus debentur.
19. Porci, si inveniantur in vineis quamdiu fructus in eis erit, vel in pratis fodiendo quocumque tempore, occidantur, et medietatem occisorum habeat ille cujus vinea vel pratum erit, alteram medietatem ille cujus porci erant.
20. Item, si porcus in prato fuerit inventus, non fodiendo, a Pascha usque dum herba siccetur, quatuor denariis redimatur.
21. Quodcumque animal inventum fuerit in vineis dum erunt sine fructu, vel in bladis, vel in ortis, vel in pratis dum herba ibidem fuerit, IIII denariis redimatur; quos denarios illius esse volumus in cujus vinea, vel orto, vel blado, vel prato, illud animal fuerit inventum; pro quo forifacto prepositus noster nullam recipiet emendationem.
22. Preterea, si quis accusatus fuerit pastorale, vel torallum, vel viam, vel plateam, vel metam arasse aut fodisse, vel aliquem (sic) arborem in pastorali, seu in via, seu in platea incidisse, per suum et alterius sacramentum inde liber et quietus remanebit.
23. Insuper, ab omnibus forifactis que facta fuerunt priusquam predictis hominibus nostris hanc cartam confirmaremus, ipsos penitus quitamus et absolvimus, quantum ad nos pertinet, et in pace dimittimus.
Que omnia ut perpetuam stabilitatem obtineant, presentem paginam sigilli nostri auctoritate ac regii nominis karactere inferius annotato precepimus confirmari. Actum publice apud Karitatem, anno incarnati Verbi M° C° LXXX° I°, regni nostri anno tercio, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Signum comitis Theobaldi, dapiferi nostri. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Radulphi constabularii. Data per manum Hugonis cancellarii.