1194, du 10 avril au 31 octobre. — Paris.
Philippe Auguste confirme et publie les droits et les coutumes d'Arras.
A. Original scellé en cire verte sur lacs de soie verte et rouge. Hauteur, 595 mm.; largeur, 496 mm., Archives communales d'Arras, AA 1, n° 2.
B. Copie du xive s., Archives nationales, JJ 76, fol. 150 v°, n° 249, d'après un vidimus de Philippe VI de septembre 1346.
a. Placard imprimé, de sept pages in-4°, s. l. n. d., Bibliothèque nationale, Collection Joly de Fleury, vol. 90, fol. 207.
b. Coutumes locales tant anciennes que nouvelles de la loy, banlieue et échevinage de la ville d'Arras…, Paris, 1746, in-4°, p. 75, d'après A.
c. Traduction française, Hennebert, Histoire d'Artois, t. III, p. 6.
d. Traduction française, Tailliar, De l'affranchissement des communes dans le Nord de la France, p. 181.
e. Guesnon, Inventaire des chartes de la ville d'Arras, p. 3, n° iv.
f. G. Espinas, Documents relatifs à l'histoire du droit municipal en France, Artois, t. I, p. 272, n° 108.
Indiqué : Tailliar, Compte rendu des séances de la commission d'histoire de Belgique, 1re série, t. VIII, p. 157.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod jura et consuetudines civium Atrebatensium perpetuo inconcussa manere decernimus, videlicet:
1. Quicumque burgensis alium burgensen (sic) occiderit scienter sive intra villam sive extra, capud pro capite, si per scabinos convictus fuerit, perdet; extraneus vero infra bannileugam.
2. Quicumque membrum alii amputaverit scienter et convictus inde fuerit per scabinos, in voluntate nostra erit vel de tali membro auferendo vel de sexaginta libris, nisi se defendendo hoc fecerit.
3. Quicumque raptum aut homicidium fecerit, justicia nostra eum, quam cicius poterit, capiet et submonebit scabinos ut eum infra quadraginta dies judicent; et scabini debent eum juste judicare infra quadraginta dies a die submonitionis; et si a die submonitionis usque ad quadraginta dies eum non judicaverint, judicium de eo ex tunc nostrum erit, et scabini nobis exinde facient emendationem.
4. Quicumque de raptu convictus fuerit per scabinos, capud perdet, nisi mulier cui vis illata est ei voluerit nubere, et hoc de voluntate nostra.
5. Quicumque per scabinos convictus fuerit quod treugas infregerit de plaga ad bannileugam, capud perdet. Quod si plaga ad bannileugam non fuerit, sexaginta libras amittet; et quem scabini inde juste inculpaverint, in culpa erit, et quem juste liberaverint, liber remanebit.
6. Quicumque alium occiderit vel ad mortem vulneraverit, si justicie nostre eum detinere volenti quispiam violentiam fecerit, in voluntate nostra erit de illo facere sicut et de eo qui forisfactum fecerit, si protractum hoc fuerit per scabinos.
7. Si quis alii vulnus fecerit, et justicia nostra eum coram scabinis duxerit, si scabini viderint quod vulnus illud non sit ad mortem, sed ad bannileugam, sexaginta libras perdet. Si vero dixerint quod possit esse ad mortem, triginta diebus observabitur, et si interim moriatur, capud pro capite; si vero interim non moriatur, sexaginta libras amittet super se et super suum; et de illo judicio non poterimus nos capere ad scabinos.
8. Quicumque intra pacem civitatis infracturam fecerit de raptu vel de furto vel de plaga ad bannileugam, justicia nostra eum debet arrestare et coram scabinis ducere; et ibi debet facere securitatem per considerationem scabinorum tantum faciendi quantum scabini judicabunt.
9. Quicumque alium occiderit vel ad mortem vulneraverit, major et scabini et tota communia debent juvare justiciam nostram ad capiendum eum; et communia poterit eum sequi ubique infra bannileugam sine forisfacto nostro; et justicia nostra, acceptis secum circiter decem vel duodecim hominibus civitatis quos voluerit, poterit eum sequi usque ad domum ad quam fugerit et recommendare eum et dominum domus quod veniant ad justiciam.
10. Quicumque cultellum cum cuspide, vel curtam spatulam, vel misericordiam, vel hujusmodi arma multritoria portaverit, sexaginta libras perdet; et si inde aliquem vulneraverit in misericordia nostra erit perdendi pugnum; et hoc de manentibus citra Oisam.
11. Justicie nostre licet manum mittere in res banniti de sexaginta libris quousque suum habeat, salvis vadiis prius factis per scabinos.
12. Qui bannitum de sexaginta libris vel de morte hominis infra bannileugam occiderit, quantum ad communiam, sine forisfacto erit.
13. Si quis fuerit in libera domo quem justicia nostra detinere voluerit, per dominum domus vel per se et auxilium suum arestare poterit eum quousque scabini veniant, et tunc eorum justo judicio debet tractari.
14. Si quis foraneus burgensem primo et injuste verberaverit aut vulneraverit, vicini eum sequi poterunt et vicinum suum juvare sine forisfacto; et si ille se defenderit, quicquid in eum fiat sine forisfacto erit.
15. Si miles burgensi peccuniam debens, se inde subdiderit legi scabinorum coram eis, eumque non juverit justicia nostra ab eo requisita, burgensis vadium militis ad abandum accipiet intra pacem civitatis sine forisfacto; et qui, post prohibitionem inde factam, cum hospitatus fuerit, peccuniam solvet.
16. Nullus intra pacem civitatis manens submoneri debet nisi per scabinos; et scabini non possunt contradicere quin eant cum justicia nostra quandocumque eos submonuerit; sed justicia debet eis dicere causam submonitionis an sit rationabilis, nec ire debent nisi sit rationabilis.
17. Qui per scabinos protractus fuerit de assultu domus, sexaginta libras perdet.
18. Qui alium intra bannileugam cum armis fugaverit, si per scabinos protractus fuerit, sexaginta libras perdet.
19. Quicquid homo faciet corpus suum defendendo nullum forisfactum facit.
20. Qui de robaria protractus fuerit per scabinos, sexaginta libras perdet, et ei robaria reddetur qui eam amiserat.
21. Quamcumque concordiam bannitus faciat nobiscum, remanet bannitus hominibus civitatis donec sexaginta solidos eis persolverit.
22. Qui bannitum de sexaginta libris hospitatus fuerit, sexaginta libras perdet.
23. Qui alium baculo percusserit, si per scabinos protractus fuerit, decem libras perdet quarum nos centum solidos habebimus, castellanus viginti, burgenses viginti, percussus sexaginta.
24. Qui alium pugno vel palma percusserit seu per capillos ceperit, triginta solidos perdet, unde percussus quindecim solidos habebit, castellanus decem, homines civitatis quinque.
25. Qui alium per capillos ad terram traginaverit vel pedibus defolaverit, undecim libras et dimidiam perdet, unde nos decem libras habebimus, castellanus decem solidos, traginatus quindecim, homines civitatis quinque.
26. Qui alii convicia dixerit, quinque solidos ei dabit, et justicie duodecim denarios.
27. Qui duobus vel pluribus scabinis treugas refutaverit, sexaginta libras perdet.
28. Guerre et discordie et hujusmodi mala, si in civitate contingunt, per scabinos emendari poterunt, salvo jure nostro.
29. Qui pacem et concordiam quam scabini considerant refutaverit, sexaginta libras perdet.
30. Quicumque scabinos in judicio vel testimonio dedixerit, sexaginta libras perdet et cuique scabinorum dedictorum decem libras dabit.
31. Qui super scabinos per malum manum miserit, sexaginta libras perdet.
32. Qui de infracturis civitatis falsum testimonium dixerit, sexaginta libras perdet.
33. Si quis a civitate fugerit et catalla cujuspiam burgensium absportaverit, et scabini hoc cognoscant, redire non poterit nisi per craantum creditorum.
34. Nullus civium debet alium inplacitare de catallo nisi coram justicia nostra et scabinis; et si alias eum inplacitaverit, liberare debet eum infra terminum a scabinis constitutum; quod si non fecerit, sexaginta libras perdet.
35. Nullum donum, nulla venditio, nulla concessio, nulla investitura tenebit nisi facta fuerit coram scabinis.
36. Nullus clericus adversus laicum hereditatem suam petere potest nisi per advocatum suum et per justiciam nostram et judicium scabinorum; similiter nec feodum suum nisi per dominum a quo descendit et judicio hominum suorum.
37. Qui forum locaverit sexaginta solidos nobis dabit.
38. Banni vini et banni venalium a sexaginta solidis et infra et banni de tremerello remanebunt hominibus civitatis.
39. Si homo foraneus Attrebatum manere veniat, scabinis presentatus, deinde quitte et sine calumpnia per diem et annum ibi manserit, burgensis erit et legem civitatis habebit.
40. Qui fossatum debent, ad fossatum veniant sicut debent.
41. Nullus accipiat denarios ex parte nostra ad portas civitatis, ad emendandum calceias, nisi burgenses.
42. Quacumque hora nos voluerimus de bannitis nostris et de aliis rebus omnibus veritatem habebimus, si scabini eam dicere sciunt.
43. Banniti in Flandria per veritatem vel per scabinos Flandrie, de furto et multro et raptu, nominari debent scabinis Attrebati et ab eis banniri; et deinceps, si in villa inveniantur, capi possunt.
44. Omnia autem que dicta sunt cognitione et justo judicio scabinorum tractari debent.
45. Preterea concessimus burgensibus Attrebati scabinos novandos de singulis quatuordecim mensibus in quatuordecim menses, ita quod, post singulos quatuordecim menses, scabini qui eo tempore fuerint eligent quatuor probos et legitimos viros civitatis, prius prestito sacramento quod magis legitimos bona fide eligent; et illi quatuor viri eligent alios viginti viros probos et discretos per suum sacramentum; de quibus viginti quatuor duodecim remaneant scabini, et alii duodecim viri remaneant ad omnia negotia civitatis, preterquam ad judicium et testimonium de scabinatu et preterquam ad clamorem atque responsum. Et eo ordine de singulis quatuordecim mensibus in quatuordecim menses fiet electio duodecim scabinorum et duodecim virorum, sicut superius dictum est, salvo jure majoris Attrebati quale debet habere et omnium aliorum.
46. Adhuc eisdem dedimus Stratam et denarios porte qui sunt ad calceiam faciendam, ad usus et consuetudines civitatis, salvis tamen nobis redditibus nostris et forisfactis et justicia illius loci.
Ut autem universa predicta firma sint et inconcussa, sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato presentem paginam precepimus confirmari. Actum Parisius, anno ab incarnatione Domini M° C° nonagesimo quarto, regni nostri anno quinto decimo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Droconis constabularii.
Data vacante (Monogramme) cancellaria.