1196 [15 janvier]. — Entre Gaillon et le Vaudreuil.

[1.] Philippus Dei gratia Francorum rex omnibus ad quos littere presentes pervenerint salutem in Domino. Nosse vos volumus quod hec sunt conventiones pacis inter nos et amicum et fidelem nostrum Richardum illustrem regem Anglie facte in vigilia sancti Nicholai inter Exoldunum et Charrocium, videlicet quod nobis et heredibus nostris jure hereditario imperpetuum dimittit et quittat Gisorcium et Neelpham et Vulquassinum Normannum, ita quod Stephanus de Longo Campo debet habere Baudemunt et terram suam et tenebit eam de nobis.

[2.] De Hugone de Gornaco ita erit : hominagium ejus remanet nobis ad vitam dicti Hugonis, nisi voluerit revertere ad regem Anglie ; et post mortem dicti Hugonis debet totum feodum suum de Normannia ad Richardum regem Anglie et heredes suos revertere, et terra ejusdem Hugonis quam habuit in Anglia et in Normannia debet dari Ricardo de Vernone pro excambio illo quod nos debemus facere eidem Ricardo pro castello Vernonis, scilicet de octingentis libris parisiensium de redditibus, ita quod, si prefata terra Hugonis tantum non valeret per annum, nos in terra nostra ei perficeremus residuum. Ricardus autem et filius suus nobis et heredibus nostris Vernonem cum castellaria sua imperpetuum quittaverunt de mandato et assensu Richardi regis Anglie et quittationem juraverunt.

[3.] Preterea quittationem illam quam comes Leicestrie nobis fecit de castello Paciaci tam in feodo quam in dominio, cum castellania sua et pertinentiis ipsius, ratam habet rex Anglie et firmam.

[4.] Preterea Ricardus, rex Anglie, quittat nobis et heredibus nostris imperpetuum jure hereditario Novum Mercatum, Vernonem, Gallionem, Paciacum, Ivriacum, Nonencort, cum castellaniis eorum.

[5.] Sciendum est quod mete ponentur inter fortericiam Gallionis et fortericiam Vallis Rodolii in media via ; et ex illa meta, sicut se portabit usque in Secanam, et ex alia parte usque in Euriam, id quod erit ex parte Gallionis erit nostrum et id quod erit ex parte Vallis Rodolii erit Richardi regis Anglie.

[6.] Quittat etiam nobis Richardus rex Anglie et heredibus nostris imperpetuum Alverniam, feodum et dominium, et quod habebat ibi et quod se habiturum expectabat.

[7.] Preterea, si comes Leicestrie aut Ricardus de Vernone aut filius ejus aut aliquis ex hominibus regis Anglie, occasione feodi et dominii que rex Anglie per hanc pacem nobis dimittit, nobis et nostris aliquod malum faceret, rex Anglie mitteret in manus nostras terras eorum et salvo(s) nos tenere faceret usque dum dampna nobis et nostris restituta essent, vel ipse de suo nobis et nostris restitueret et illos de terra sua fugaret.

[8.] Ut autem firma pax sit inter nos et dilectum et fidelem nostrum Richardum regem Anglie, eidem Richardo regi Anglie et heredibus suis imperpetuum dimittimus et quitamus Exoldunum et Craciacum et omnia feoda que pertinent ad Exoldunum et Crathaium et feodum de la Chastre et de Saint Chartreir et de Chastelet, sicut Andreas de Chauviniaco tenebat ea de nobis, et feodum Castelli Melliantis, sicut Odo de Dolis eum de nobis tenebat et Sollacum cum pertinentiis, eo excepto de quo comes Sancti Egidii et sui et vicecomes Turanie et sui in vigilia beati Nicholai erant tenentes.

Si nos voluerimus firmare in Villanova super Cherum, firmare poterimus.

[9.] Richardo autem regi Anglie remane[n]t comitatus Augi cum omnibus pertinentiis suis, sicut comes Augi et sui homines habuerunt, comitatus de Alba Marla cum pertinentiis suis, Arches et Driencort cum pertinentiis suis. Terre vero militum de terra Hugonis de Gornaco qui iverunt ad regem Anglie reddentur illis, ita quod de terris illis facient homagium et servitium Hugoni de Gornaco, salva fidelitate quam ipsi Richardo regi Anglie debebant.

[10.] Dimittimus etiam Richardo regi Anglie Biauvoier et officium de Biauvoier et totam aliam terram suam et hominum suorum quam amisit postquam captus fuit in Alemannia, exceptis predictis terris que remanent nobis et heredibus nostris imperpetuum, sicut dictum est.

[11.] In uno eodemque poncto erunt Richardus, rex Anglie, et comes Sancti Egidii quod Richardus, rex Anglie, tenebit totam terram quam tenebat in vigilia sancti Nicholai et faciet et inforciabit in terra illa quam tunc tenebat, sicut voluerit tanquam de sua, et comes Sancti Egidii similiter de sua quam tunc tenebat.

[12.] Et si comes Sancti Egidii nollet esse in hac pace, nos non erimus ei in auxilium contra dictum regem Anglie, et idem rex Anglie omnia mala que posset ei facere faceret, et de incendio et de eversione.

[13.] Si idem rex Anglie vellet tenere firmum id quod cepisset, quando comes Sancti Egidii vellet esse in pace, idem rex Anglie redderet ei totam terram suam quam a vigilia beati Nicholai adquisivisset ; et similiter erit de comite Sancti Egidii ; et si comes Sancti Egidii voluerit [esse] in hac pace, idem rex Anglie neque guerram neque malum faciet comiti Sancti Egidii quamdiu idem comes voluerit rectum facere per nos.

[14.] Comes Petragore habebit terram suam sicut habebat quando recessit ab eodem rege Anglie, et similiter vicecomes Brocie ; comes Engolismi rehabebit terram suam, et homines sui ; et ipsi tres facient Richardo regi hominagium et servitium sicut prius.

[15.] Vicecomes Turanie tenebit de nobis id quod debet, et de rege Anglie id quod debet.

De Fortunato de Gordon sic erit quod, si idem rex Anglie poterit probare per sacramenta viginti vel triginta legitimorum hominum quod duo castella, scilicet Casiaus et Perill[e] tenuisset idem rex Anglie per unum annum et unum diem et amplius, et idem rex Anglie ea predicto Fortunato tradidisset, et si idem rex Anglie ea habere voluerit, nos inde non intromitteremus.

[16.] De domo Castelli Novi edificanda Turonis faciet idem rex Anglie ad consilium Remensis archiepiscopi et Droconis de Merloto.

[17.] De Andeliaco sic erit quod nec nos, nec rex Anglie, in eo clamamus feodum seu dominium ; et si contigerit quod archiepiscopus Rotomagensis in terram nostram vel nostrorum sententiam interdicti vel excommunicationis miserit, nos poterimus assignare ad Andeliacum et ad ea que archiepiscopus ibi habet et ad ejus pertinentias usque dum duo diaconi vel presbyteri, quos per sacramentum nostrum bona fide ad hoc elegerimus, et duo diaconi vel presbyteri, quos rex Anglie per sacramentum suum bona fide ad hoc eligerit, decreverint utrum interdictum vel excommunicatio juste lata fuerint an injuste. Si decreverint quod juste, nos predicto archiepiscopo reddemus Andeliacum et ea que interim exinde levaverimus, et ad verbum dictatorum faciemus emendari ; si vero decreverint quod injuste positum fuerit, ea que nos de Andeliaco et de pertinentiis ejus levaverimus in deperdito erunt archiepiscopi, et archiepiscopus interdictum vel excommunicationem solvet. Similiter erit de Richardo rege Anglie.

[18.] Si aliquis predictorum dictatorum moreretur hinc vel inde, per sacramentum alterius nostrum alter loco mortui similiter supponetur.

[19.] Quando archiepiscopum mori contigerit, redditus de Andeliaco et de pertinentiis erunt in manu capituli Beati Marie Rotomagensis donec alius succedat archiepiscopus.

[20.] Nec nos aliquod malum faciemus predictis dictatoribus propter arbitrium ipsorum.

[21.] Andeliacum non poterit inforciari.

[22.] Item Richardus rex Anglie faciet nobis quittari omnia illa que cepimus de rebus ecclesiarum terre sue que sunt in terra nostra ; et nos similiter eidem Richardo regi Anglie. Neque nos, neque idem rex Anglie de cetero propter aliquam guerram que evenire posset, aliquid capiemus vel supercapiemus de rebus ecclesiarum, alter de terra alterius, et in ea pace et libertate erunt ecclesie hinc inde in qua erant ante guerram.

[23.] A modo non intromittemus nos de hominibus Richardi regis Anglie, neque de feodis que ad eum pertinent, nec ipse de nostris, salvis tamen nobis serviciis que rex Anglie nobis debet de feodis que de nobis tenet sicut feoda apportant. Neque nos recipiemus amodo homines ligios Richardi regis Anglie, quamdiu vixerit, contra eum, nec ipse homines nostros quamdiu vixerimus.

[24.] His omnibus peractis comes Leicestrie et omnes prisones et ostagii prisonum hinc inde, prout divisum est, liberabuntur.

[25.] Nos juravimus bona fide quod nos hec tenebimus et rex Anglie similiter juravit. Que omnia supradicta ut firma et stabilia permaneant sigillo nostro confirmamus. Actum inter Gallionem et Vallem Rodolii anno Verbi incarnati M° C° XC° V°.