1182, du 28 mars au 31 octobre. — Fontainebleau.
Philippe Auguste confirme les coutumes de la commune de Beauvais.
A. Original perdu, scellé en cire verte sur lacs de soie, selon I.
B. Copie de 1204, Registre A de Philippe Auguste, fol. 11.
C. Copie de 1211, Registre C de Philippe Auguste, fol. 33, d'après B.
D. Copie de 1220, Registre E de Philippe Auguste, fol. 75 v°, d'après C.
E. Vidimus de Louis VIII donné en 1224, Archives nationales, J 167, n° 1.
F. Copie de 1247, Registre F de Philippe Auguste, fol. 52 v°, d'après D.
G. Copie du xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 7, d'après B.
H. Copie du xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 36, d'après C.
I. Copie de la fin du xive s., Archives nationales, JJ 146, n° 105, d'après un vidimus de Charles VI de 1394.
J. Détruit lors de la seconde guerre mondiale. Traduction française du xive s. dans le Le livre à cinq clous, Archives communales de Beauvais, AA 2, fol. 143.
K. Détruit lors de la seconde guerre mondiale. Traduction française du xve s., Cartulaire municipal de Beauvais, Archives communales de Beauvais, AA 1, fol. 141.
L. Traduction française du xve s. dans un vidimus de Charles VIII donné en 1485, Archives nationales, JJ 216, n° 194.
M. Traduction française dans une copie de ce même vidimus, Archives nationales, Xla 8629, fol. 380.
N. Copie par François Duchesne, Bibliothèque nationale, Collection Duchesne, vol. 78, fol. 114, « ex bibliotheca defuncti parentis mei ».
O. Copie par l'abbé Decamps, Bibliothèque nationale, Collection Decamps, vol. 29, fol. 77, d'après H.
P. Copie par Bouhier, Bibliothèque nationale, latin 17710, p. 270, sans doute d'après H.
Q. Extrait, Bibliothèque nationale, Collection Moreau, vol. 86, fol. 3, d'après un titre de Saint-Lucien de Beauvais.
a. Antoine Loisel, Mémoires de Beauvais…, p. 282.
b. Ibidem, p. 279, d'après K.
c. Baluze, Miscellanea, t. VII, p. 302, d'après D.
d. Ordonnances, t. VII, p. 622, d'après I.
e. Ordonnances, t. XIX, p. 586, d'après L.
f. R. Teulet, Layettes du Trésor des chartes, t. I, p. 131, n° 312, d'après E.
g. A. Giry, Relations de la royauté avec les villes…, p. 6, col. 1.
h. Ibidem, p. 6, col. 2, d'après J.
i. Labande, Histoire de Beauvais, p. 267, d'après g.
Texte établi d'après BEI.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Ego Philippus Dei gratia rex Francorum. Notum omnibus facimus tam futuris quam presentibus quoniam communiam illam quam a patre nostro Ludovico et antecessoribus nostris, per multa ante tempora, homines Belvacenses habuerant, sicut prius instituta fuit et jurata, cum consuetudinibus quas presens carta continet, salva fidelitate nostra, illis concedimus et confirmamus. Consuetudines autem iste sunt. — Universi homines infra murum civitatis et in suburbio commorantes, in cujuscumque terra maneant, communiam jurabunt, nisi forte ex consilio majoris et parium et eorum qui consilium juraverunt aliqui remanserint. — Alter alteri, infra firmitates ipsius ville, recte secundum suam opinionem auxiliabitur. — Et quicumque forifecerit homini qui hanc communiam juraverit, major et pares communie, si clamor ad eos inde venerit, de corpore suo vel de rebus suis justiciam facient secundum deliberationem ipsorum, nisi forisfactum secundum eorumdem deliberationem emendaverit. — Si vero ille qui forifactum fecerit ad aliquod receptaculum perrexerit, major et pares communie dominum receptaculi vel eum qui loco ejus erit super hoc convenient, et si de illo inimico suo eis, secundum deliberationem eorum, satisfecerit, placebit; et si satisfacere noluerit, de rebus vel de hominibus ejus vindictam, secundum deliberationem ipsorum, facient. — Et si mercator aliquis Belvacum ad mercatum venerit, et aliquis ei infra banleucam ipsius civitatis forifecerit, si clamor inde ad majorem et pares venerit et mercator malefactorem suum infra villam invenerit, major et pares super hoc, secundum ipsorum deliberationem, justiciam facient, si mercator ille de suis hostibus non fuerit; et si malefactor ille ad aliquod ierit receptaculum, et mercator vel major vel pares ad illum miserint, si ille mercatori satisfecerit vel probare poterit se forifactum non fecisse, satis erit communie. Si vero neutrum fecerit, vindicta fiet de eo secundum deliberationem majoris et parium, si infra villam capi poterit. — Nemo autem, preter nos et dapiferum nostrum, conducere poterit in civitatem illam hominem qui homini de communia illa forifecerit, nisi forifactum secundum deliberationem majoris et parium emendare venerit. Verum si Belvacensis episcopus ignoranter adduxerit in civitatem aliquem qui homini de communia forifecerit, postquam ei ostensum fuerit, nullo modo eum postea adducet nisi consilio majoris et parium, et ea vice eum reducere poterit. — In unoquoque etiam molendinorum duo tantum juniores erunt; quod si aliquis plures juniores vel alias malas consuetudines imponere voluerit in molendinis, et inde clamor ad majorem et pares venerit, illi qui inde clamaverit, secundum deliberationem ipsorum, justiciam facient. — Preterea, si episcopus Belvacensis ad tres curias nostras et ad exercitus ire voluerit, tres equos tantum ad unamquamque curiam accipiet, sed equum extranei hominis nullo modo capere poterit. At si redemptionem de aliquo homine vel ipse vel famulus ejus pro equo acceperit, nullum alium loco illius postea capere debebit. Si vero plures capere voluerit, si clamor inde ad majorem et pares venerit, auxiliatores ei erunt recte secundum opinionem suam qui querimoniam inde fecerit. — Item, si episcopus Belvacensis nobis pisces aliquando mittere voluerit, unum equum capiet. — Nullus etiam homo de communia pecuniam suam hostibus suis crediderit vel accommodaverit quamdiu guerra duraverit; quod si fecerit, perjurus erit. Et si comprobatus fuerit quicquam eis tradidisse vel accommodasse, justicia de eo fiet prout major et pares deliberabunt. — Et si aliquando contra hostes suos extra villam communia exierit, nullus eorum cum hostibus suis loquetur nisi majoris et parium licentia. — Insuper si quis de communia alicui de civitate pecuniam suam crediderit, et ille cui credita fuerit ad aliquod receptaculum diffugerit, dominus receptaculi, inde audito clamore, aut predicta reddet aut debitorem de suo receptaculo eiciet; et si neutrum fecerit, de viris ejusdem receptaculi, si inventi fuerint, secundum majoris et parium deliberationem justicia fiet. — Item quicumque pecuniam alicujus hominis de communia auferet et ad aliquod receptaculum perrexerit, si inde clamor ad majorem et pares venerit, de illo, si inveniri poterit, et de hominibus et rebus domini receptaculi justicia fiet, secundum deliberationem majoris et parium, nisi pecunia reddatur. — Ad extensionem quoque pannorum penditoria equali altitudine in terra affigi debent; et quicumque de penditoriis vel de pannific[i]o vel de rebus pannificio appendentibus forifactum fecerit, si inde clamor ad majorem et pares venerit, justicia fiet secundum deliberationem majoris et parium. — Videat etiam unusquisque de communia quatinus de pecunia, quam alicui extraneo crediderit, sit securus, quia propter hoc nemo capietur, nisi debitor aut fidejussor extiterit. — Preterea nemo qui hanc communiam juraverit nec ville communio, propter causam aliquam, extra firmitatem civitatis causatum ibit. — Item, si contigerit quod aliquis de communia hereditatem aliquam emerit et per annum et diem tenuerit et edificaverit, quicumque postea veniet et peremptum calumpniabitur, super hoc ei non respondebitur, sed emptor in pace remanebit. — Tredecim pares in communia eligentur, de quibus, si pares et illi qui consilium juraverint consilium dederint, unus major fiet vel duo. — Major vero et pares jurabunt quod neminem de communia propter amiciciam deportaverint vel neminem propter inimiciciam ledent, et, secundum opinionem suam, rectam in omnibus fecerint deliberationem. Omnes autem alii jurabunt quod deliberationi majoris et parium obsequentur et favebunt. — Justiciam vero illam et deliberationem, que per majorem et pares fiet, communie Belvacensi concedimus et confirmamus. — Concedimus etiam quod presens carta propter nullam causam extra civitatem portabitur. Et quicumque contra illam loqui voluerit, quoniam illam confirmavimus et securavimus, illi nequaquam respondebitur. — Quod ut ratum et inviolabile in posterum permaneat, presentem paginam sigilli nostri auctoritate ac regii nominis karactere inferius annotato precepimus confirmari. Actum apud Fontem Blaaudi, anno ab incarnacione Domini M° C° LXXX° II°, regni nostri anno tercio, astantibus in palacio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Signum comitis Teobaldi, dapiferi nostri. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Radulphi constabularii.
Data per manum (Monogramme) Hugonis cancellarii.