[1185-1204, décembre]. — [Compiègne].

Carta communie Roie.

In nomine etc. Philippus etc. Notum etc. quod nos burgensibus de Roia communiam concessimus et eis, ad laudem et gloriam et honorem ecclesie sanctorum Georgii atque Florentii et salvo ejusdem jure et nostro et hominum nostrorum, ad has consuetudines que in hac carta scripte sunt, statuimus et eas firmiter et inconcusse tenendas assecurari fecimus. Cum primo communia acquisita fuit, omnes Roie communie pares, omnesque clerici, salvo ordine et jure suo, omnesque milites, salva fidelitate nostra et jure suo, firmiter juraverunt. Communia itaque in hunc modum statuta est.

[1.] Quod homines communie cum omnibus rebus suis liberi permaneant, nec nos aliquid nisi recto judicio scabinorum super eos clamare possimus, nec nos, nec alius super hominem de communia mortuam manum clamabimus.

[2.] Si quis intraverit communiam, salvo corpore suo et pecunia sua et rebus suis permaneat, nisi sit de potestatibus nostris, aut de placito burgi, nec alicui domino de forifacto respondeat nisi de suo cavagio.

[3.] Si quis tenueram aliquam in pace anno et die tenuerit, deinceps libere et quiete possideat, nisi aliquis qui extra provinciam egressus fuerit, aut aliquis nundum emancipatus super hoc clamorem fecerit.

[4.] Si quis forifactum fecerit, de quo clamor in presentia majoris et juratorum factus sit, major, recto judicio juratorum, super hoc emendationem accipiet talem quod domus forifactoris diruetur, si major voluerit ; et si major redemptionem accipiet de domibus diruendis, hujus redemptionis medietas erit nostra et alia burgensium.

[5.] Nos autem nullum bannum facere poterimus super res burgensium, nisi assensu ipsorum.

[6.] De forifacto autem bannorum quos major et jurati fecerint, nos unam medietatem habebimus et burgenses aliam, salvo vini foro quod nostrum est et salvis nostris redditibus.

[7.] Si de forifacto bannorum vel de redemptione domorum diruendarum burgensibus non crediderimus quod ad bonam fidem nobis fuerint, major cum tribus juratis jurabit super sanctas reliquias quod nulli inde pepercerint in diminutionem nostri commodi, nec inde ultra super eos clamare poterimus.

[8.] Forifactor autem si domum non habuerit que dirui debeat recto judicio juratorum pro forifacto comprobato, a villa bannietur nec pro hac justicia nobis fiat emendatio.

[9.] Si quis extraneus, sive miles, sive serviens, sive rusticus forifactum fecerit, major eum de hoc forifacto summonere debet et nisi ad mandatum majoris venerit, major et homines ville ad diruendam domum ejus exeant ; que si sit adeo fortis ut vi burgensium dirui non possit, ad eam diruendam vim et auxilium conferemus, excepto hoc quod si forifactor fuerit de feodatis nostris, domus ejus non diruetur, sed vetabitur ei villa donec ad satisfactionem venerit ad arbitrium majoris et juratorum.

[10.] Si quis alium intra villam interfecerit, ubicumque malefactor inventus fuerit, de ipso vindicta accipiatur, et si domum habuerit, diruatur ; reliqua ejus pecunia nostra erit, et si capi non poterit, perpetuo bannietur a villa.

[11.] Si aliquis alium quem odio habuerit alicubi persequatur aut ei insidietur et eum interficiat, in eternum bannietur a villa. Si domum habuerit, diruetur ; ejus alia bona nostra erunt.

[12.] Si major et jurati quempiam bannierint qui post bannum in villam redierit, de illo vindicta sine emendacione nobis exhibenda accipiatur.

[13.] Si super burgensem de forifacto clamorem fecerimus, nequaquam ei per duellum rem faciemus approbari, sed burgensis super hoc forifacto stabit recto judicio scabinorum eoque se defendet, nisi aliquis clamator forifactum recto judicio eorumdem disrationare possit et talis sit clamator qui disrationare sufficiat. Serviens enim noster hominem de communia per vadia appellare non poterit. Si super burgensem forifactum nostrum assequi poterimus, burgensis a nobis tantum cathenari potest, nec alio vinculo stringi nec extra villam duci debet, nec aliquis custodum ab ipso victum accipiet, quamdiu captivus tenebitur, nisi pro multro aut furto captus sit vel pro raptu, vel prodicione vel homicidio vel aliquo hujusmodi crimine.

[14.] Postquam nox erit, nemo de communia de catallo vel de forifacto summonebitur.

[15.] Si quis suam tenueram tenuerit de qua vis ei inferatur, major reddet ei aut heredi suo tenueram undecumque sit de hereditate aut de alio jure ita ut destitutus restituatur ; deinde causa, ubi tractari debuerit, tractetur.

[16.] Quicquid a bigis et a quadrigis accipitur ad faciendam calciatam detur ; a biga non ferrata obolus accipi debet, et a ferrata denarius, a ferrata quadriga duo denarii accipiantur, a non ferrata denarius.

[17.] Si uxor alicujus burgensis sine concessione mariti sui fidejubere presumpserit, fidejussio illa stare non debet. Si vero pro viro suo fidejussionem subierit, quamdiu in mercatura vel in peregrinatione morabitur, mulier de ea re non summonebitur nisi ipsa mercaturam exerceat.

[18.] Si majorem aut homines ville de re que ad nos pertineat summoneri fecerimus, causa intra villam Roie recto judicio scabinorum finietur, nisi sit aliquis qui feodum a domino suo teneat.

[19.] Si rusticus extraneus causa intrandi communiam in villam venerit, de quocumque districto sit, quicquid secum adduxerit salvum erit et hoc quod sub districto domini sui remanebit domini erit excepta hereditate si hereditatem illam tenuerit ad censum vel ad feodum. Si vero aliquid sub districto alterius habuerit, dominus ejus clamorem non faciet super hoc et quod secum adduxerit quacumque voluerit libere remittet, ipse etiam et res ejus ubique morari libere poterunt.

[20.] Si quis venale suum in domo sua vendiderit et rusticus superveniens vim super hoc faciens venale asportare voluerit, burgensis poterit eum detinere donec catallum suum habuerit et si super hoc aliquid forifactum fecerit nullam emendationem ipse vel auxiliatores ejus facient.

[21.] Si vero burgensis in aliqua villa intra terram nostram habuerit terram aut aliud, et illuc causa negotiationis ierit, de aliquo submoneri non debet nisi tantum de redditu terre.

[22.] Servientes communie et illi qui portas ville servant nulli respondeant justicie pro catallo nisi coram majore et juratis.

[23.] Servientes clericorum qui in domibus eorum ipsis serviunt et de pane ipsorum clericorum vivunt, nulli debent justicie respondere de catallo nisi per decanum et per ipsos clericos.

[24.] Burgensis qui de nostro districto ad aliud districtum fugiet, extra illud ad quod fugerit tentus, per justiciam nostram et scabinos prosequetur justiciam.

[25.] Si quis furem cum furto ceperit, justiciario nostro coram scabinis reddere debet, ita quod nequaquam burgensis ultra de fure quem ceperit se immisceat, sed major et jurati furem in perloricum poni jubebunt. Deinde justiciarius noster faciet inde justiciam,

[26.] Quamdiu puer aut juvenis aut adolescens sub tutelam patris sui aut matris sue aut alicujus hominis moratur, nullo (sic) debet domino cavagium, nec alicui debet respondere justicie, donec proprium habeat catallum de quo lucretur.

[27.] Quando major et jurati ad congregandos homines ville in negotiis suis campanam sonare faciunt, si forte aliquis justiciam vitet [et] simul advenerit, illuc venire et ad domum suam libere redire potest.

[28.] Si nos in villam Roie nuncium miserimus, mandantes ut homines ville parati sint ire in expeditionem nostram, quamdiu arma sua querent nulli respondebunt justicie.

[29.] Burgensis de communia qui homini intra villam catallum crediderit a debitore creditor extra villam exigere debitum non potest.

[30.] Si homo de communia hominem de communia per vadia appellaverit per seipsum aut per advocatum qui sit de communia, nullus ab utralibet parte erit advocatus qui non sit de communia.

[31.] Si vavassor aut serviens burgensi catallum debeat et justicie nostre recto judicio scabinorum stare nolit, major eum ad hoc debet cogere ut infra quindecim dies talem habeat dominum qui pro catallo burgensis eum recto judicio stare faciat, quod nisi fecerit coram justicia nostra et scabinis nostris hoc eodem catallo prosequetur justiciam.

[32.] Si homo extraneus qui burgensi catallum debeat, intra villam venerit, burgensis sine forifacto eum detinebit, ita quod non tractet eum turpiter, donec justiciarius noster illuc adveniat et eum detineat. Et si extraneus super hoc vim burgensi inferre voluerit, nullum burgensis in hoc aut auxiliatores ejus forifactum facient.

[33.] Ubicumque burgensis pro catallo a milite habendum acceperit sine forifacto accipiet, et si miles negaverat, burgensis justicie nostre recto judicio scabinorum illud disracionare debet.

[34.] Ubicumque major et jurati villam firmare voluerint, in cujuscumque sit terra, absque forifacto firmabitur.

[35.] Nos monetam mutare non possumus sine assensu majoris et juratorum, sed si eam prout necesse sit non sufficere viderimus, eandem renovare poterimus, et non leviorem quam ante fieri permittemus veteremque cum nova currere faciemus.

[36.] Quicumque venale suum vendiderit et emptor venditorem ad solvendum catallum secum duxerit et statim ei solvere noluerit, major venditori sine dilatione solvi faciet catallum si ante eum clamor venerit.

[37.] Nullus panifex panem faciat nisi ad obolum.

[38.] Nullus de communia respondere debet persone christianitatis extra villam, sed tantum coram decano Roie et capitulo burgenses de communia respondere debent, et si aliquis extra capitulum sive extra villam burgenses appellaverit, super hoc eos tuebimur, quamdiu qui appellatus est justiciam non vetaverit per decanum Roie in capitulo.

[39.] Si quis gastellos et flatones vel hujusmodi que ville noceant fecerit, major potest prohibere ne amplius fiant.

[40.] Hec est voluntas nostra ut in foro construatur hala ad vendenda ibi mercimonia. Nos autem medietatem sumptuum ad predictam halam faciendam et reparandam apponemus et medietatem proventuum percipiemus et burgenses similiter medietatem apponent et medietatem percipiant.

[41.] Si burgensis operarium conduxerit et mercedem statim solvere noluerit, major sine dilatione operario mercedem reddi faciet.

[42.] Burgensis potest sine forifacto manere extra villam, a Purificatione beate Marie usque ad exitum aprilis pro suo martio et a festo sancti Johannis Baptiste usque ad festum sancti Martini pro suo augusto.

[43.] Si major aliquem summonuerit, libere potest qui summonitus est ante majorem venire et ad domum suam redire.

[44.] Si burgensis fuerit ateinz de catallo vel de forifacto quod nos super eum disrationaverimus, nec uxor ejus, nec vestes quibus induetur super hoc capi poterunt.

[45.] Burgensis ubique summonebitur, nisi sit in templo aut in atrio, et si in domo aut in via aut alibi non inveniatur, in domo in qua manebit fiet summonitio, quam si audiverit vel sciverit, accedet. Si vero nec audierit nec sciverit, primo die postquam sciverit accedet et jurabit se non audisse vel scivisse summonitionem, statimque prosequitur justiciam.

[46.] Servienti nostro tanquam nobis ex omnibus agendis respondebitur.

[47.] Si aliquis burgensis vel uxor ejus alicui filatrici lanam commiserit filandam sub mercede et filatrix filata pignori obligaverit ultraquam in filando deservierit, major communie pro debita tantum mercede fileta reddi faciet ei cujus extiterit lana.

[48.] Si quis pannos alicui paratori commiserit ad parandum, non potest parator ponere eos in vadium pro majori pretio quam merces, id est ultra quam merces parandi se habeat, et si plus per invadiationem inde acceperit, major pannos reddi faciet, salva tamen mercede paratoris.

[49.] Si major et jurati aliquem bannierint, non poterit redire in villam nisi assensu nostro et nos possumus reducere bannitum in villam quandoque voluerimus, et si forte eum reduxerimus bannitum, XL solidorum emendationem faciet communie, solvetque catallum si forte alicui debuerit.

[50.] Si quis clamorem de forifacto sibi illato nobis aut servienti nostro fecerit, major et jurati nequaquam querelam super hoc movere poterunt, nisi forifactum apertum fuerit ; et si domus ejus ob hoc diruitur et nos ab hominibus ville aliquid quesierimus et testibus credere noluerimus, major et tres jurati jurabunt quod pro clamore quem burgensis nobis aut servienti nostro fecerit, illud dampnum non fuerit illatum.

[51.] Si super burgensem clamorem fecimus, nequaquam amplius super eum quam LX libras clamabimus nisi pro multro vel furto vel raptu vel proditione vel pro aliquo hujusmodi crimine et eum super hoc quod habebit in villa aut in districto in quo manebit dimittemus abire, nec alium dabit fidejussorem burgensis donec causa finiatur.

[52.] Si vero omnes clerici qui non tanquam clerici se habent sed uxorati vel mercaturam vel fenebrem pecuniam exercent, si super hoc possunt convinci, sint de communia et servitium nostrum faciant tanquam homines de communia.

[53.] Homines autem qui in villa sunt ociosi feodum tenentes, qui ingenuos se faciunt et milites non sunt, volumus et precipimus ut vel de communia sint vel villam vacuent, nisi feodum de nobis teneant.

[54.] Si qua vilis aut inhonesta persona aliquem probum virum aut mulierem turpibus conviciis inhonestaverit, liceat alicui viro probo de pace, si supervenerit, illum objurgare et uno aut duobus colaphis eumdem sine forifacto ab importunitate sua compescere. Quod si pro veteri odio eum percussisse criminatus fuerit, si percussus clamorem inde fecerit, percussor super sanctas reliquias jurabit quod non pro veteri odio eum percusserit sed tantum pro eo ab importunitate sua compescendo.

[55.] Quicumque ad forum nostrum in villam venerit salvum ire et salvum redire habeat, ita quod nec ipse nec res ejus capiantur aut disturbentur nisi ipse catallum debeat vel nisi forifactum fecerit pro quo a villa bannitus sit vel nisi in presenti forifacto deprehensus fuerit. Quod ut ratum.