1200, (juillet ?). — Compiègne.
Philippe Auguste déclare qu'il a concédé l'établissement d'une commune à la Ville Neuve en Beauvaisis (aujourd'hui Laneuvilleroy) selon la forme de la commune de Senlis.
A. Original perdu.
B. Copie intégrale du xiiie s., Registre A de Philippe Auguste, fol. 19 v°.
C. Copie abrégée du xiiie s., Registre C de Philippe Auguste, fol. 39 v°, d'après B.
D. Copie du xiiie s., Registre E de Philippe Auguste, fol. 102, d'après C.
E. Copie du xiiie s., Registre F de Philippe Auguste, fol. 75, d'après D.
F. Copie du xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 19, d'après B.
G. Copie du xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 46, d'après C.
H. Extraits (peu fiables) par Dom Gérou, Bibliothèque nationale de France, Collection Moreau, vol. 101, fol. 113-114, d'après un manuscrit de la Bibliothèque municipale d'Orléans, qui a copié G.
a. Ordonnances des rois de France, t. XI, p. 278, d'après G.
b. Abbé E. Morel, La commune de la Neuville-Roy, dans Bulletin du Comité des travaux historiques, année 1896, p. 464.
Texte établi d'après B et la charte de Senlis.
[Carta] Villenove in Belvacesio.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod nos intuitu pietatis et pacis in posterum observande in Villa Nova in Belvacesio, salva fidelitate nostra, Communiam fieri concessimus, quam omnes in predicta villa homines commorantes jurabunt se perpetuo servaturos sub Silvanectensis Communie forma.
[1.] Jurabunt autem quod alter alteri recte secundum opinionem suam auxiliabitur et quod ipsi nullatenus patientur quod aliquis alicui aliquid auferat vel eum talliet vel quidlibet de rebus ejus capiat.
[2.] Omnia forifacta, exceptis infractione ville et veteri odio, quinque solidis emendabuntur. Nos tamen retinemus nobis multrum et raptum.
[3.] Si quis vero sacramentum alicui facere debuerit et ante arramitionem sacramenti se in negotium suum iturum dixerit, propter illud faciendum de itinere suo non remanebit nec ideo incidet ; set postquam redierit convenienter summonitus sacramentum faciet.
[4.] Si autem archidiaconus aliquem implacitaverit, nisi accusator ante erit vel forifactum apparebit, non ei respondebit. Si tamen archidiaconus testem habuerit, contra quem accusatus se defendere non poterit, emendabit.
[5.] Homines hujus Communie uxores quascumque voluerint, licentia domini sui requisita, accipient ; et, si domini (sic) hoc concedere noluerint et, absque concessione domini aliquis uxorem alterius potestatis duxerit, si dominus suus exinde eum implacitaverit, quinque tantum solidis ei emendabit.
[6.] Capitales homines debitum censum dominis suis persolvent ; quem si die constituto non reddiderint, quinque solidis emendabunt.
[7.] Et si aliquis aliquam injuriam fecerit homini de hac Communia et clamor inde venerit ad juratos, si ipsum hominem qui injuriam fecerit capere potuerint, de corpore suo vindictam capient, nisi forifactum emendaverit ipsi cui illatum fuerit, secundum judicium illorum qui Communiam custodierint. Et si ille qui forifactum fecerit ad aliquod receptaculum perrexerit et Communie custodes ad ipsum receptaculum transmiserint et domino receptaculi vel primati ipsius loci querimoniam fecerint ut de illo inimico suo ipsis rectitudinem faciat, sicut superius dictum est, si satisfacere voluerit, accipient rectitudinem, et, si facere noluerit, postea erunt auxiliatores faciendi vindictam de corpore et pecunia ipsius qui forifactum fecerit, et hominum illius receptaculi, ubi inimicus eorum fuerit.
[8.] Si mercator in dictam Villam Novam ad mercandum venerit et aliquis ei forifecerit infra leucam ipsius ville, si clamor inde ad juratos venerit et mercator eum invenerit, jurati auxiliatores vindictam faciendi recte secundum opinionem suam erunt, nisi mercator de hostibus ipsorum fuerit ; et si ad aliquod receptaculum ille adversarius perrexerit, et si ipse mercator vel jurati ad eum miserint et forifactor mercatori satisfecerit secundum judicium juratorum vel probare et ostendere poterit se forifactum illud non fecisse, juratis satisfiet ; si vero facere noluerit, postea si intra villam eum ipsi capere poterunt, vindictam de eo facient.
[9.] Nemo preter nos et dapiferum nostrum poterit conducere in villam hominem qui forifecerit homini de Communia nisi venerit pro forifacto emendando secundum judicium juratorum. Et si episcopus ignoranter adduxerit in villam hominem qui forifecerit homini de Communia, postquam sibi ostensum fuerit illum esse de hostibus Communie, nullo modo postea eum adducet nisi consilio ipsorum juratorum et eum ea vice reducere poterit.
[10.] Pecuniam quam homines de ista Communia crediderint antequam hanc Communiam juraverint, si rehabere non potuerint postquam justum clamorem fecerint, querent quoquomodo poterunt quod creditam pecuniam rehabebunt. Pro illa vero pecunia quam crediderint postquam hanc Communiam juraverint, nullum hominem capient nisi sit debitor vel fidejussor.
[11.] Si extraneus homo panem et vinum suum in villam illam causa securitatis adduxerit, postea si discordia inter juratos et dominum extranei hominis evenerit, quindecim dies habebit vendendi panem et vinum in ipsa villa et deferendi nummos et omnem aliam pecuniam preter panem et vinum, nisi ipse fecerit forifactum vel fuerit cum illis qui fecerint.
[12.] Nullus homo de Communia credet pecuniam suam vel accomodabit hostibus Communie quamdiu guerra durabit ; et si aliquis de Communia fuerit convictus quod crediderit aliquid hostibus Communie, justicia de eo fiet secundum juditium juratorum.
[13.] Et si homines de Communia aliquando contra hostes suos exierint, nullus eorum loquetur cum hostibus suis, nisi licentia eorum qui Communiam custodierint.
[14.] Statuti ad Communie custodiam jurabunt quod nemini propter cognationem vel amorem deferent et neminem propter inimiciciam ledent, set rectum judicium secundum estimationem suam facient.
[15.] Omnes alii jurabunt quod juditium quod predicti statuti super eos fecerint patientur et concedent, nisi probare poterint quod de pecunia propria solvere nequiverint.
[16.] Preterea concedimus et precipimus quod universi homines in predicta villa manentes, in cujuscumque terra morentur, Communiam jurent. Si quis vero jurare noluerit, illi qui juraverint de domo illius et de pecunia justiciam facient.
[17.] Si quis etiam de Communia aliquid forifecerit et per juratos emendare noluerit, homines Communie facient exinde justiciam.
[18.] Si quis vero ad sonum pro congreganda Communia factum non venerit, duodecim denariis emendabit.
[19.] In hac Communia non recipietur, nisi per nos, aliquis de hominibus et de villis nostris dominicis, exceptis illis qui in predicta villa erant die quo statuta fuit ista Communia.
[20.] Retinemus etiam nobis domum nostram quam in predicta villa habemus.
[21.] Volumus autem quod si, aliquo casu contingente, acciderit quod Communia ista cassetur, vel quod in predicta villa non sit Communia, Stephanus qui fuerat prepositus in eadem villa aut heres ejus rehabeat integre jus suum de prepositura sicut prius habebat, quocumque modo accidat quod ibi non sit Communia. Hec est autem forma pacis facte coram nobis inter eundem Stephanum et homines predicte Ville Nove quod idem Stephanus quitavit eis ea que habebat in corpore Ville Nove predicte in prepositura. Homines autem Communie ejusdem ville dant eidem Stephano singulis annis, in festo Omnium Sanctorum, quindecim libras parisiensis monete, hoc modo quod, si die statuto dictam pecuniam non persolverint, per quot dies eam detinuerint, pro singulis diebus eidem Stephano quinque solidos pro emendatione dabunt.
[22.] Nos autem predictis burgensibus quitavimus omnes redditus quos in predicta villa habebamus, videlicet in theloneo, et in caponibus, et in avena, et omnia forifacta sine raptu et multro.
[23.] Ob istius autem Communie concessionem, burgenses predicte Ville Nove solvent nobis singulis annis centum quadraginta libras parisiensis monete in festo Omnium Sanctorum. Solvent etiam omnia feoda et omnes elemosinas.
Hec igitur ut perpetue stabilitatis fulciantur munimento, salvo jure ecclesiarum et militum, sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato presentem paginam precepimus confirmari. Actum Compendii anno ab incarnatione Domini M° CC°, regni nostri anno vicesimo primo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Droconis constabularii. Vacante cancellaria.