1202, [janvier]. — Pont-sur-Yonne.
Philippe Auguste confirme la commune octroyée à Senlis par son père Louis VII et, en reconnaissance tant des bons services de la commune que de l'accroissement des revenus royaux à Senlis, il lui abandonne la justice et les amendes de tous les forfaits commis dans la ville et sa banlieue, sauf le meurtre, le rapt et l'homicide.
A. Original perdu.
B. Copie du temps de Philippe Auguste, comprenant seulement les premières clauses, dans le Registre A de Philippe Auguste, fol. 63 v°.
C. Copie du xiiie s. (abrégée quant aux formules) dans le vidimus par Louis VIII daté de 1223-1224, Registre E de Philippe Auguste, fol. 88 v°.
D. Copie du xiiie s., Registre F de Philippe Auguste, fol. 66 v°, d'après C.
E. Copie du xiiie s., Cartulaire enchaîné de Senlis, Archives municipales de Senlis, AA 9, fol. 6 v°.
F. Traduction française du xiiie s., Cartulaire enchaîné de Senlis, Archives municipales de Senlis, AA 9, fol. 9.
G. Fragment copié au xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 71, d'après B.
H. Copie par Afforty, Collectanea Silvanectensia, t. XV, Bibliothèque municipale de Senlis, ms. 23, p. 33, d'après une copie de C et d'après E.
Mention : Registre A de Philippe Auguste, fol. 51 v°.
Mention : Registre C de Philippe Auguste, fol. 46, d'après le Registre A.
Mention : Registre E de Philippe Auguste, fol. 78 v°, d'après le Registre C.
Mention : Registre F de Philippe Auguste, fol. 55 v°, d'après le Registre E.
Mention : Au xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 58, d'après le Registre A.
Mention : Au xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 57, d'après le Registre C.
a. Gallia Christiana, t. X, Instrumenta, col. 451, d'après le vidimus par Louis VIII.
b. Ordonnances des rois de France, t. XII, p. 292, d'après C et a (cf. p. 294, note).
c. J. Flammermont, Histoire des institutions municipales de Senlis, p. 169, n° VII (sauf la partie empruntée au diplôme de Louis VII, imprimée p. 158, n° II), d'après E.
d. Édition de la traduction française du xiiie s. : J. Flammermont, ibidem, p. 170, n° VII bis (cf. p. 161, n° II bis), d'après F.
Texte établi d'après BCE.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes et futuri quod pie memorie Ludovicus rex, pater noster, intuitu pacis in posterum conservande, Silvanectis, salva fidelitate sua, communiam fieri concessit quam omnes tam in suburbio quam in ipsa civitate commorantes juraverunt se perpetuo observaturos.
[1.] Juraverunt autem quod alter alteri recte secundum opinionem suam auxiliabitur et quod ipsi nullatenus pacientur quod aliquis alicui aliquid auferat vel eum talliet vel quidlibet de rebus ejus capiat.
[2.] Si quis vero sacramentum alicui facere debuerit et ante arramitionem sacramenti se in negotium suum iturum dixerit, propter illud faciendum de itinere suo non remanebit nec ideo incidet, sed postquam redierit, convenienter submonitus sacramentum faciet.
[3.] Si autem archidiaconus aliquem implacitaverit, nisi accusator ante venerit vel forisfactum apparuerit, non ei respondebit. Si tamen archidiaconus testem habuerit contra quem accusatus se defendere non possit, emendabit.
[4.] Homines etiam hujus communie uxores quascumque voluerint, licentia a dominis suis requisita, accipient et, si domini hoc concedere noluerint, et absque concessione domini sui aliquis uxorem alterius potestatis duxerit, si dominus suus inde eum implacitaverit, quinque tantum solidis hoc illi emendabit.
[5.] Capitales homines debitum censum dominis suis persolvent ; quem si die constituto non reddiderint, quinque solidis emendabunt.
[6.] Et si aliquis aliquam injuriam fecerit homini de hac communia et clamor inde venerit ad juratos, si ipsum hominem qui injuriam fecerit capere poterunt, de corpore suo vindictam capient, nisi forisfactum emendaverit ipsi cui illatum fuerit secundum judicium illorum qui communiam custodierint. Et si ille qui forisfactum fecerit ad aliquod receptaculum perrexerit et communie custodes ad ipsum receptaculum transmiserint et domino receptaculi vel primatibus ipsius loci querimoniam fecerint ut de illo inimico suo ipsis rectitudinem faciat, sicut superius dictum est, si satisfacere voluerit, accipient rectitudinem, et, si facere noluerit, postea auxiliatores erunt faciendi vindictam de corpore et pecunia ipsius qui forisfactum fecerit et hominum illius receptaculi ubi inimicus eorum fuerit.
[7.] Item, si mercator Silvanectis ad mercandum venerit, et aliquis ei aliquid forisfecerit infra leucam ipsius civitatis, si clamor inde ad juratos venerit et mercator eum invenerit, jurati erunt auxiliatores vindictam faciendi recte secundum opinionem suam, nisi mercator de hostibus ipsorum fuerit. Et si ad aliquod receptaculum ille adversarius perrexerit, et si ipse mercator vel jurati ad eum miserint et forisfactor mercatori satisfecerit secundum judicium juratorum vel probare vel ostendere poterit se illud forisfactum non fecisse, juratis satisfiet. Si vero facere noluerit, postea si intra villam eum ipsi capere potuerunt, vindictam de illo facient.
[8.] Nemo autem preter nos et dapiferum nostrum poterit conducere in villam hominem qui forisfecerit homini de communia, nisi pro forisfacto emendando venerit secundum judicium juratorum.
[9.] Et si episcopus illius civitatis ignoranter adduxerit in villam hominem qui forisfecerit homini de communia, postquam sibi ostensum fuerit illum esse de hostibus communie nullo modo eum postea adducet nisi consilio ipsorum juratorum, et ea vice eum reducere poterit.
[10.] Pecuniam illam quam homines de ista communia crediderint antequam hanc communiam juravissent, si rehabere non poterint postquam justum clamorem fecerint, querent quoquomodo poterint quod creditam pecuniam rehabebunt. Pro illa vero pecunia quam crediderint postquam hanc communiam juraverint, nullum hominem capient nisi sit debitor vel fidejussor.
[11.] Et si extraneus homo panem et vinum suum in villam causa securitatis adduxerit, postea si discordia inter juratos et dominum extranei hominis evenerit, quindecim dies habebit vendendi panem et vinum in ipsa villa et deferendi nummos et omnem aliam pecuniam suam, preter panem et vinum, nisi ipse fecerit forisfactum vel fuerit cum illis qui fecerint.
[12.] Et nullus homo de communia credet pecuniam suam vel accommodabit hostibus communie quamdiu guerra durabit ; et si aliquis de communia fuerit convictus quod crediderit aliquid hostibus communie, justitia de eo fiet secundum judicium juratorum.
[13.] Et si homines de communia aliquando contra hostes suos exierint, nullus eorum loquetur cum hostibus suis nisi de licentia eorum qui communiam custodierint.
[14.] Statuti vero ad communie custodiam juraverunt quod nemini propter cognationem vel amorem deferent et neminem propter inimiciciam ledent et rectum judicium secundum estimationem suam facient. Omnes alii juraverunt quod idem judicium quod predicti statuti super eo fecerint patientur et concedent nisi probare potuerint quod de propria pecunia solvere nequiverint.
[15.] Preterea concessimus et precipimus quod universi homines infra muros civitatis et extra manentes, in cujuscumque terra morentur, communiam jurent. Qui vero jurare noluerit, illi qui juraverint de domo ipsius et de pecunia justiciam facient.
[16.] Si quis etiam de communia aliquid forisfecerit et per juratos emendare noluerit, homines communie facient exinde justiciam.
[17.] Si quis vero ad sonum pro congreganda communia factum non venerit, duodecim denariis emendabit.
[18.] Nos etiam, propter servicium quod eadem communia nobis fecit et propter augmentum reddituum nostrorum quod nobis fecit, eidem communie in perpetuum concedimus quod dicta communia habeat omnia forisfacta et justicias et emendationes omnium forisfactorum que in civitate Silvanectensi et infra bannileucam ejusdem ville fient, eo excepto quod nobis retinemus multrum, raptum et homicidium.
[19.] Propter hec autem que dicte communie concessimus et superaddimus, ipsa communia augmentavit nobis annuatim redditus nostros denariorum de sexaginta et duodecim libris parisiensis monete, ita quod eadem communia reddet nobis singulis annis, in terminis solucionum prepositurarum nostrarum, in summa ducentas et octoginta libras parisiensis monete cum prius ducentas libras et octo solvere teneretur.
[20.] In blado vero nobis singulis annis persolvent sexaginta modios mixtolii, quorum viginti quatuor mine ad mensuram silvanectensem modium faciunt et sexaginta modios vini ad modium silvanectensem.
[21.] Pro minuto autem teloneo quod nos habemus Silvanectis, burgenses, quamdiu ibi morabimur, providebunt nobis in ollis, in scutellis, in alliis et sale.
Que omnia ut perpetuam obtineant stabilitatem, sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato presentem paginam, salva fidelitate nostra et salvo jure ecclesiarum et militum confirmamus. Actum apud Pontem super Ionam, anno incarnati Verbi millesimo ducentesimo primo, regni vero nostri anno vicesimo secundo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Droconis constabularii.
Data vacante cancellaria, per manum fratris Guarini.