1182, du 1er novembre, au 16 avril 1183. — Paris.
Philippe Auguste confirme les coutumes accordées aux bourgeois de Reims par son oncle Guillaume, archevêque de Reims.
A. Original jadis scellé sur lacs de soie. Hauteur, 552 mm.; largeur, 467 mm. en haut, 472 mm. en bas. Archives municipales de Reims, Carton 658, Juridiction, liasse 1, n° 2.
B. Copie postérieure à 1220, Registre E de Philippe Auguste, fol. 91.
C. Copie de 1247, Registre F de Philippe Auguste, fol. 69, d'après B.
D. Copie du xiiie s., Archives nationales, J 206, Reims, n° 1.
E. Copie du xiiie s., Archives municipales de Reims, Livre rouge de l'échevinage de Reims, p. 71.
F. Copie du xive s., Archives nationales, JJ 40, n° 112, d'après un vidimus de 1308.
G. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, latin 16651, fol. 426, d'après D.
H. Copie du xviie s., ibidem, fol. 558, d'après le vidimus de Philippe le Bel du 26 janvier 1309 (n. st.).
I. Extrait par François Duchesne, Bibliothèque nationale, Collection Duchesne, vol. 78, fol. 161, «ex bibliotheca defuncti patris mei».
a. Discours de l'antiquité de l'eschevinage de la ville de Reims, p. 40, d'après A.
b. Ordonnances, t. XII, p. 381, d'après F.
c. Varin, Archives administratives de la ville de Reims, t. I, p. 398, d'après A E et les éditions.
d. Teulet, Layettes du Trésor des Chartes, t. I, p. 133, n° 313, d'après D.
e. Varin, Archives administratives de la ville de Reims, t. I, p. 398, d'après une ancienne version française.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Ad regiam pertinere dinoscitur dignitatem libertates et jura civitatum integra et illibata propensius conservare et consuetudines ab antiquo statutas, ne aliqua malignantium perturbatione violari valeant vel immutari, litterarum apicibus commendare. Noverint igitur universi presentes pariter et futuri quod karissimus avunculus noster Willelmus, venerabilis Remorum archiepiscopus, consuetudines burgensibus suis Remensibus in banno suo constitutis ab antiquis retro temporibus collatas, sed mutatione dominorum aliquandiu minus servatas, eisdem burgensibus suis restituens, scabinos civitati reddidit, qui, communi omnium burgensium assensu, duodecim de bannalibus archiepiscopi electi archiepiscopo presentabuntur et jurabunt quod burgenses justo dijudicabunt judicio, et, quantum ad ipsos pertinuerit, jus archiepiscopi fideliter servabunt; singulis autem annis in capite jejunii renovabuntur, et si quis forte communiter electus scabinus esse noluerit, archiepiscopus illum faciet stare scabinum, si tamen vires corporis sufficientes habuerit. Verumtamen si burgenses in eligendis scabinis concordes non fuerint, archiepiscopus, prout civitati sue et sibi noverit expedire, scabinos instituet. Si vero iidem scabini vel duo vel plures illorum aliquod judicium fecerint quod non satis rationabile videatur, si errorem suum recognoverint, absque detrimento bonorum suorum illud archiepiscopo emendabunt; si autem perstiterint et aliquis eos de falso judicio voluerit impetere, si comprobati fuerint vel convicti, illud archiepiscopo per judicium curie sue emendabunt; et si impetitor eos convincere non poterit, illud similiter archiepiscopo et ipsis scabinis emendabit. Concessit etiam archiepiscopus quod, si burgensis in banno suo constitutus aliqua occasione in causam tractus fuerit, quandiu judiciario ordine se tractari voluerit, neque ipse, neque res ipsius capientur, sed nec domus ejus diruetur, si domum vel hereditatem Remis habuerit, sed fidem dabit quod pro exequenda justicia obsides interponet, si possit; et si obsides habere non possit, fidem similiter dabit quod judicio scabinorum stabit. Si vero nec domum nec hereditatem Remis habuerit, obsides dabit; et si obsides non habuerit, corpus ejus detinebitur quousque justicie complementum prosequatur. Ad hec si quis bannalium archiepiscopi furtum, vel murtrum, vel proditionem commiserit, et forifactum manifestum fuerit, ipse et res ipsius in voluntate archiepiscopi erunt; et si dubium fuerit, et ille super hoc impetatur, bonos obsides dabit, si de banno archiepiscopi fuerit, quod judicio scabinorum stabit; et si obsides dare non possit, corpus ejus captum detinebitur. Si quis sexterlagium archiepiscopi absportaverit vel detinuerit, forifactum archiepiscopo per LXta solidos emendabit. Si quis cambierit qui trecensum archiepiscopo, sicut cambitores sui, non solvat, et ille et alius qui cum eo cambium fecerit forifactum archiepiscopo per LXta solidos emendabit; forifactum quoque de timonagio archiepiscopo per septem solidos emendabitur. Statutum est etiam ut quicumque hereditatem vel emptionem vel alias quaslibet possessiones per septem annos et unum diem in pace possederit et tenuerit, tenaturam suam deinceps libere et quiete possideat, ita quod alius reclamare non possit vel tenaturam calumpniare, nisi probare possit quod interim absens a terra fuerit et absentie sue racionabilem pretenderit occasionem, vel infra spacium illud talis etatis extiterit quod jus suum disracionare non valuerit. Ut igitur hec omnia perpetue robur obtineant firmitatis, eadem, salvo jure nostro et aliorum, concedimus et presentem paginam sigilli nostri auctoritate ac regii nominis karactere inferius annotato confirmamus. Actum publice Parisius, anno ab incarnatione Domini M° C° LXXX° secundo, regni vero nostri anno IIII°, astantibus in palacio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Signum comitis Theobaldi, dapiferi nostri. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Radulphi constabularii.
Data per manum (Monogramme) Hugonis cancellarii.