1180, 28 juin. — Entre Trie et Gisors.
Philippe Auguste et Henri II renouvellent le traité d'alliance conclu à Ivry entre Louis VII et Henri II.
A. Original perdu.
B. Texte sans date, dans les Gesta Henrici II et Ricardi I faussement attribués à Benoît de Peterborough, éd. Stubbs, t. I, p. 247.
C. Même texte dans Roger de Howden, éd. Stubbs, t. II, p. 198, d'après B.
D. Texte abrégé mais daté dans Raoul de Diceto, éd. Stubbs, t. II, p. 6.
E. Mathieu de Paris, Chronica majora, éd. Luard, t. II, p. 314, d'après D.
F. Nicolas Trivet, dans le Spicilegium de d'Achery, éd. in-fol., t. III, p. 163, d'après D.
a. Rymer, Fœdera, éd. de 1816, t. I, part. 1, p. 36, d'après C et D.
b. Dumont, Corps diplomatique, t. I, part. 1, p. 378, d'après a.
c. Ibidem, p. 105, d'après E.
d. Traduction française, Revue historique, 1894, t. 54, p. 4.
e. Traduction allemande. Alexandre Cartellieri, Philipp II August, t. I, p. 75.
f. Traduction française dans G. Brunel et É. Lalou (dir.), Sources d'histoire médiévale, Paris, 1992, p. 688.
Indiqué : Alexandre Cartellieri, Philipp II August, t. I, Beilagen, p. 66, n° 75.
Texte établi d'après B C D.
Ego Philippus, Dei gratia rex Francorum, et ego Henricus, eadem gratia rex Anglorum, volumus ad omnium tam presentium quam futurorum pervenire notitiam quod fedus et amicitiam fide media et sacramento innovavimus quam dominus meus Ludovicus, rex Francorum, et ego Henricus firmavimus inter nos apud Iveri, in presentia Petri, tituli Sancti Grisogoni presbiteri cardinalis, apostolice sedis legati, et Richardi Wintoniensis episcopi et aliorum plurimorum episcoporum, comitum et baronum qui aderant, videlicet:
Quod sic sumus et amodo volumus esse amici quod uterque nostrum alteri observabit vitam et membra et terrenum honorem suum contra omnes homines pro posse suo; et si quecumque persona alteri malum facere presumpserit, ego Henricus juvabo Philippum regem Francie, dominum meum, contra omnes homines pro posse meo; et ego Philippus juvabo Henricum regem Anglie contra omnes homines pro posse meo, sicut hominem et fidelem meum, salva fide quam debemus hominibus nostris, quamdiu ipsi nobis fidem servabunt; et nemo nostrum amodo retinebit inimicum alterius in terra sua ex quo inde requisitus fuerit.
Et ut inter nos tollatur amodo omnis materia discordie, concessimus ad invicem quod de terris et possessionibus nostris et omnibus aliis rebus quas modo habemus alter adversus alterum nihil amodo petet, excepto eo de Alvernia unde contentio inter nos est, et excepto feodo de Castro Radulfi, et exceptis feodis minutis et divisis terrarum nostrarum de Berri, si homines nostri aliquid interceperint inter se vel adversus alterum nostrum.
Si autem super iis que superius excepta sunt per nosmetipsos convenire non poterimus, ego rex Francorum elegi tres episcopos, Claremontensem, Nivernensem, Trecensem, et tres barones, comitem Theobaldum et comitem Robertum et Petrum de Curtenai patruos meos, et ego Henricus, rex Anglie, elegi tres episcopos, Willelmum Cenomannensem, Petrum Petragoricensem, Robertum Nannetensem et tres barones, Mauricium de Croun, Willelmum Maingot, Petrum de Monterabel, ex parte mea, qui, inquisita veritate hinc inde tam per seipsos quam per juramenta hominum terrarum illarum, predicti episcopi in verbo veritatis asserent et laici jurabunt quod quicquid cognoverint de jure alterius nostrum esse hoc inter nos dicent, et nos eorum dicto bona fide stabimus.
Si vero omnes illi episcopi quos ego Philippus elegi interesse non poterunt, nihilominus stabimus dicto illorum duorum qui intererunt; et si omnes barones ex parte mea nominati non intererunt, pro eo non remanebit quin stemus dicto illorum duorum qui intererunt et similiter de illis quos ego Henricus elegi tam de episcopis quam de baronibus.
Juravimus etiam quod nullum malum faceremus eis propter hoc quod veritatem dixerint. Et si forte, quod Deus avertat, inter nos de terris nostris aliqua querela oriatur, per eosdem, bona fide et sine malo ingenio, sine dilatione terminetur.
Si autem aliqua predictarum personarum interim mortua fuerit, altera loco ipsius substituatur.
Si vero alter nostrum iter peregrinationis arripere voluerit, alter qui remanebit terram illius qui in peregrinatione erit et homines sicut sua propria dominica fideliter custodiet et manutenebit et defendet contra omnes homines, sicut ego Philippus defenderem civitatem meam Parisius, si esset obsessa, et sicut ego Henricus defenderem civitatem meam Rotomagum, si esset obsessa.
Ego autem Philippus volo quod mercatores et omnes, tam clerici quam laici, de terra Henrici regis Anglie cum omnibus rebus suis securi sint et pacem habeant per omnes terras meas; et ego Henricus similiter volo quod mercatores et omnes homines tam clerici quam laici de terra domini mei regis Francie securi sint et pacem habeant per omnes terras meas.
Hec autem supradicta omnia nos observaturos et fide et sacramento promisimus. Juraverunt etiam de precepto nostro homines nostri post nos quod bona fide consulent nobis ad observandum que juravimus nec consilium prestabunt quominus observetur.
Acta sunt hec IIII kalendas julii, inter Gisortium et Triam.