1204, 1er juin. — Devant Rouen.
Philippe Auguste publie les articles de la capitulation de Rouen, pour le cas où le roi Jean, dans un délai de trente jours, n'aura pas délivré la ville ou accepté la paix.
A1. Original perdu, première moitié d'un chirographe (cf. A2).
A2. Original, seconde moitié d'un chirographe (cf. A1), fragments de deux sceaux (des assiégés) pendants sur double queue de parchemin, Hauteur, 420 mm. ; largeur, 230 mm. Archives nationales, Musée de l'Histoire de France, AE II 199 (ancienne cote J 213/8).
B. Copie du xiiie s., Registre A de Philippe Auguste, fol. 35 v° (cancellée).
C. Copie du xve s., Bibliothèque de l'Arsenal, ms. 3895, fol. 13.
D. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale de FRance, lat. 10057, fol. 13, d'après C.
a. A. Teulet, Layettes du Trésor des chartes, t. I, p. 250, n° 716, mais l'auteur a omis les mots Cyrographum divisum qui se lisent dans la marge supérieure, d'après A2.
b. L. Delisle, Catalogue des actes de Philippe-Auguste, n° 828, d'après A2.
c. Traduction française dans G. Brunel et É. Lalou, Sources d'histoire médiévale, Paris, 1992, p. 689-691.
Fac-similé : Photographie de A2 (fichier numérique consultable en ligne) en salle des inventaires virtuelle des Archives nationales : https://www.siv.archives-nationales.culture.gouv.fr/siv/rechercheconsultation/consultation/ir/consultationIR.action?irId=FRAN_IR_057573&udId=A1_117&details=true&numberImage=FRAN-AEII_S200040N00001.
Texte établi d'après B, D et A2.
Conventio Rothomagi.
Philippus Dei gratia Francorum rex universis ad quos littere presentes pervenerint salutem. Noverit universitas vestra quod hee sunt conventiones inter nos et Petrum de Pratellis et alios milites qui cum eo sunt apud Rothomagum et Robertum majorem et juratos et communiam civitatis Rothomagensis, excepto comite de Mellento et Guillelmo Crasso et Rogero de Tooniaco et filiis ejus quos de omnibus convencionibus subsequentibus excepimus.
Nos siquidem illis supradictis dedimus inducias a prima die presentis mensis junii usque ad triginta dies, tali condicione quod si Johannes rex Anglie infra predictos XXX dies non fecerit nobiscum pacem ad voluntatem nostram vel nos de loco in quo sumus per vim et bellum removerit, ipsi tradent nobis vel mandato nostro civitatem Rothomagensem integre cum omnibus forteliciis. Et super hiis conventionibus observandis juramentum prestiterunt Petrus de Pratellis, Galfridus de Bosco, Henricus de Estoteville, Robertus de Huesneval, Thomas de Pavilliaco, Ricardus de Willequer, Petrus de Hostot ; et omnes alii milites qui sunt apud Rothomagum hoc idem se observaturos bona fide infra diem dominicam proximam post Ascensionem Domini jurabunt. De burgensibus vero isti juraverunt : Robertus major, Galfridus Cambitor, Matheus Grossus, Hugo filius vicecomitisse, Radulfus de Challiaco, Johannes Lucas, Radulfus Groinneti, Evardus de Ripa, Johannes Fesardi, Clarenbaldus, Johannes Batietoc, Rogerus Malasnon, Walo de Ripa, Osmundus Pirus, Bernerus Faber, Willelmus Groinneti, Willelmus Fresceti, Robertus de Mesnilclac, Anguerus de Super Ripam, Frobertus de Castello, Nicholaus de Dieppa, Robertus Pirus, Robertus Villani, Rogerus Galteri, Robertus de Malepalu, Silvester de Watevilla, Martinus de Corveseria, Hugo nepos Galonis, Ricardus de Sancto Wandregigilo, Galfridus Villanus, Petitus Piscator, Lucas Baudrici, Willelmus Molendinarius et omnes alii burgenses Rothomagenses debent similiter jurare infra diem dominicam proximam post Ascensionem Domini se id bona fide observaturos.
De omnibus his conventionibus tam precedentibus quam subsequentibus tenendis isti qui subsecuntur debent nobis dare ostagios infra proximam Ascensionem Domini : Petrus de Pratellis, Willelmum nepotem suum filium Johannis de Pratellis ; Reginaldus de Bosco, Gaufridum filium suum ; Gaufridus de Bosco ; Willelmum nepotem suum filium Haois sororis sue ; et omnes alii milites qui habent fortelicias tradere nobis debent ostachios ad laudem Johannis de Pratellis et Johannis de Roboreto.
Burgenses vero Rothomagenses nobis similiter tradere debent infra proximam Ascensionem Domini pro hiis omnibus conventionibus precedentibus et subsequentibus observandis XL ostachios tam filios quam propinquiores heredes de parentela sua quales nos elegerimus.
Ipsi etiam tradiderunt nobis barbaquannam que est in capite pontis Rothomagi, ex illa parte pontis in qua nos eramus, integre et decem pedes de aqua Sequane ultra barbaquannam de longo versus pontem ; et nos ibidem firmabimus et forteliciam faciemus ad voluntatem nostram quando voluerimus ; et ultra illos decem pedes, ipsi diruent quatuor archias pontis quando nobis placuerit et ad voluntatem nostram ; et ad caput archiarum illarum que diruentur, versus Rothomagum, ipsi facient portam vel obstruent sicut nobis placuerit.
Militibus autem, burgensibus et servientibus qui prima die presentis junii erant apud Rothomagum, post complementum dictarum conventionum et subsequentium dimittemus tenementa illa de quibus predicta die saisiti erant, si venerint ad hominagium et servicium nostrum, ita tamen quod ipsi illa servicia facient nobis qualia feoda et terre ipsorum debent.
Milites et burgenses de comitatu Augi qui eadem die erant apud Rothomagum saisiti erunt de terris suis, et erga comitem Augi facient quod debebunt.
Burgenses de Driencort et Augi et Albemarle rehabebunt tenementa sua reddendo servicia que ipsa tenementa apportant ubi debuerint, si tamen redierint ad locum illum ubi ipsa tenementa erunt.
De militibus et valletis de terra comitis Roberti de Alençon qui similiter eadem die erant apud Rothomagum sic erit : ipsi erunt saisiti de terris suis et facient erga comitem Robertum hoc quod debebunt.
His omnibus completis sicut supradictum est et sicut inferius dicetur et postquam ipsi burgenses nobis reddiderint civitatem Rothomagensem integre cum omnibus forteliciis, nos ipsis craantavimus pedagiorum libertates et consuetudines ad nos pertinentes quales habuerunt in Normannia preterquam in comitatu Ebroicensi et in Wlcassino Normanno et apud Paciacum et in terra que fuit Hugonis de Gornaco a Ponte Arche, ex parte Rothomagi, per aquam et per terram et in Pictavia, Andegavia, Britannia, Cenomannia et in Wasconia.
Nos vero faciemus dari conductum militibus et servientibus qui erant Rothomagi prima die presentis junii qui noluerint esse in his conventionibus, infra XXX dies predictos ; si voluerint recedere vel per terram vel per aquam, recedent.
Nos vero omnia vasa nostra et naves et galeas ubi voluerimus poterimus ducere et reducere per aquam, sine mercatione emendi, nisi mercatio illa esset de nostris lucris et si gentes nostre que essent in nostris vasis seu navibus aliquid caperent de rebus suis vel eorum qui sunt in his conventionibus a prima die junii in antea, nos reddi faceremus illud quod ipsi vel illi qui sunt in illis conventionibus legitime et per legitimos testes possent probare suum esse vel eorum qui sunt in his conventionibus, sine parte ulterius.
Infra hos triginta dies, milites et servientes qui eadem die erant Rothomagi poterunt ire ad tenementa sua unde tenentes erant predicta die, et, si interim nobis fecerint hominagium de terris illis de quibus ipsa die saisiti erant, nos recepiemus eos in homines de terris illis.
Mercatores autem Rothomagi poterunt deferre mercaturas suas per terram et per aquam infra hos triginta dies, in terram nostram ducere et reducere, sine pane et blado, reddendo suas rectas consuetudines et pedagia sua ubi debuerint.
Et quando omnia supradicta erunt omnino completa, nos reddemus eis ostagios suos.
Robertus major Rothomagi se vicesimo jurabit quod capita hominum nostrorum non fuerunt amputata per eos in civitate Rothomagensi, sed plus de hoc doluerint quam gavisi fuerint, et, si eos capere poterunt qui hoc fecerunt, illos nobis traderent ad voluntatem nostram.
De Vernolio et de Archis sic erit : si homines de Vernolio voluerint venire ad pacem nostram et exinde nos bene securum fecerint et id infra diem dominicam proximam post Ascensionem Domini nobis significaverint, nos dabimus eis easdem inducias quas burgensibus Rothomagensibus dedimus.
Similiter si illi de Archiis ad pacem nostram venire voluerint et inde nos bene securos fecerint et id infra diem veneris proximam post Ascensionem Domini nobis significaverint, nobis dabimus eis easdem inducias quas burgensibus Rothomagensibus dedimus.
Has conventiones tenendas craantavimus et hii qui subscribuntur juraverunt : H[erveus] comes Nivernensis, R[obertus] comes Drocensis, P[etrus] comes Altisiodorensis, Droco de Melloto, constabularius noster, G[uido] de Domnapetra, B[artholomeus] de Roia, W[illelmus] de Garlanda, H[enricus] marescallus, Johannes de Roboreio, Halbertus de Hangest, G[alterus] pater, camerarius noster, Galcherus de Castellione, comes Joviniaci, Galcherus, frater ipsius, comes Barri, Robertus de Cortenaio, G[alterus] junior, Hugo de Malo Alneto, Radulfus Ploquet, Radulfus de Roia. Actum ante Rothomagum, anno Domini M° CC° quarto, prima die mensis junii.