1204, novembre. — Sens.

Philippe Auguste envoie à ses fidèles jurés de la commune de Poitiers le « rescrit » de la commune de Rouen.

Référence : Henri-François Delaborde, Charles Petit-Dutaillis, Jacques Monicat et Clovis Brunel (éd.), Recueil des actes de Philippe Auguste roi de France. Vol. 2 : Années du règne 16 à 27 (1er novembre 1194 - 31 octobre 1206), Paris, 1943, no858.

A. Original perdu.

B. Copie du commencement du xiiie s., Archives municipales de Poitiers, A2 liasse 1, d'après les lettres de Philippe Auguste, aujourd'hui perdues.

C. Vidimus donné le 8 mars 1412 par le garde du scel aux contrats de Poitiers, Archives municipales de Poitiers, A2 liasse 1.

D. Copie du xve s., Bibliothèque municipale de Poitiers, ms. Saint-Hilaire, n° 391, fol. 27 v°.

a. Édition critique et traduction française par G. Pon et Y. Chauvin, « Chartes de libertés et de communes de l'Angoumois, du Poitou et de la Saintonge (fin xiie-début xiiie siècle) », dans R. Favreau, R. Rech et Y.-J. Riou (éd.), Bonnes villes du Poitou et des pays charentais (xiie-xviiie siècles), éd. Mémoires de la Société des antiquaires de l'Ouest, t. 8 (5e série), 2002, p. 107.

Indiqué : L. Redet, Inventaire des Archives de la ville de Poitiers, t. I, n° 4.

Indiqué : Éd. Audouin, Recueil de documents concernant la commune et la ville de Poitiers, t. I, n° 34.

Indiqué : M. Dillay, ouvrage cité plus haut, p. 42, n° 59.


Texte établi d'après B.

Philippus Dei gratia Francorum rex dilectis et fidelibus suis universis juratis communie Pictavensis salutem et dilectionem. Noveritis quod nos, ad peticionem vestram, vobis mittimus rescriptum communie Rothomagensis in hunc modum.

[Articles 1 à 28, conformes au texte des articles des Établissements de Rouen accordés aux bourgeois de Falaise au mois de mai 1204. Voir plus haut, n° 790 ; nous avons indiqué les variantes intéressantes que présente le texte de Poitiers. — L'article 29 du texte intégral des Établissements est omis dans B et n'a été ajouté qu'à la fin du xiiie s., au verso.]

[30.] Nemo ultra annum et diem infra civitatem manere debet, nisi sit juratus communie, nec interim nec etiam priusquam juravit aliquam habebit libertatem civitatis ; et non debet recipi in communia nec eam jurare nisi per majorem et eschevinos quando sedent in eschevinagio suo ; postquam vero juraverit, habebit libertates civitatis.

[31.] Quicunque de jurato communie conqueri voluerit, ad majorem veniet et major ei inde rectum tenebit de omnibus querelis usque ad vadium belli ; nam ex quo duellum initum est, ad ballivum domini regis pertinet.

[Les articles 32-33 du texte intégral sont omis dans B ; 32 a été ajouté postérieurement, au verso, ainsi que le commencement de l'article 33.]

[34.] Latro deprehensus et attinctus infra Rothomagum vel in banleugua, ad majorem debet adduci et per ipsum et per ballivum regis judicari et per ministros ipsius ballivi debet puniri ad custum domini regis. Et omnia que cum latrone inventa fuerint, erunt domini regis, nisi aliquis illa racionabiliter probare poterit esse sua, que ei integre debent reddi ; et si forte latro domos habuerit infra Rothomagum vel in banleugua, domus illa in qua ipse manebat, statim postquam judicatus fuerit, obruetur per justiciam communie ; et postea dominus rex terras et tenementa latronis et eorum proficua per annum et diem habebit ; postea vero, domini feodorum ad quos respiciunt tenementa ea a domino rege vel a ballivis suis postulabunt et ipsa habebunt et tenebunt in perpetuum.

[35.] Similiter et de homicidiis et de aliis qui pro aliquo iniquitatis delicto terram domini regis relinquentes fugitivi fiunt.

[L'article 36, omis, a été ajouté postérieurement au verso ; en grande partie illisible.]

[37.] Transgressor [juramenti] deprehensus erit in misericordia majoris et parium de domo sua obruenda aut de catallo suo, secundum quod erit, ad libitum majoris et parium ; et nisi habuerit domum vel catallum sufficiens, abjurabit villam per annum et diem, in misericordia majoris et parium.

[38.] Si aliquis juratorum communiam relinquere voluerit, ita quod dicat quod de communia amplius esse nolit, oportet eum a communia exire, et postea non habebit libertates communie nec ad eam redire poterit antequam manserit extra communiam per annum et diem, sed non nisi per majorem et pares in eschevinagio, et communiam iterum jurabit.

[39.] Si major alicui pro debito suo domos et tenementa alicujus debitoris tradiderit, tenebit ea per acquitum et postea si debitor inventus fuerit catallum habere, major illud capi faciet et tradi creditori in solucionem debiti, eo quod catallum debitoris sit.

[40.] Major debet custodire claves civitatis et cum assensu parium talibus hominibus tradere in quibus salve sint.

[41.] Si aliquis se absentaverit de excubia, ipse erit in misericordia majoris de quinque solidis vel de plus, secundum quod tunc fuerit magna necessitas excubandi.

[L'article 42 a été omis ; les premiers mots ont été ajoutés postérieurement, au verso.]

[43.] Et est notandum quod omnes misericordie et omnia gagia que ad manum majoris veniunt expenduntur in negociis communie ad consilium majoris et parium.

[44.] Si juratus juratum in causam traxerit alibi quam coram majore, donec major inde sibi defecerit, ipse erit in misericordia majoris et parium.

[Les articles 45 et 46 ont été omis par le premier transcripteur. Quelques mots de l'article 45 ont été ajoutés postérieurement, au verso ; de même un texte sans doute complet, mais à peu près illisible, de l'article 46.]

[47.] Quicumque ville respuerit juramentum communie, qui inde attinctus fuerit, capi debet et vinculis ferreis poni in carcere communie, donec satisfacionem fecerit.

[48.] Vicecomes civitatis non potest mittere manum propter aliquod forefactum super juratum communie, absque morte hominis ; et ipse qui de morte hominis attinctus fuerit, erit in manu domini regis et omnia catalla ejus ; et si domum vel virgultum habuerit, hec sunt majori et communie ad faciendam justiciam.

[L'article 49, omis, a été ajouté postérieurement, au verso.]

[50.] Quicumque de juratis costellum vel ensem vel armam esmolutam traxerit super aliquem hominem, debet capi et poni in carcerem communie, donec satisfacionem communie fecerit.

[51.] Si oporteat ire in negocium ville, per majorem et pares provideri debet ; et quicumque recusabit ire, si requisitus fuerit, in misericordia majoris et parium remanebit.

[52.] Nemo potest equum suum prohibere ad mittendum pro negociis ville, et si prohibuerit, in misericordia majoris et communie remanebit.

[L'article 53 est omis et n'a pas été ajouté postérieurement. De même l'article 54.]

[55.] Si aliquis viginti quatuor juratorum possit experiri accepisse premium contra jus pro aliqua querela de qua aliquis trahatur in eschevinagio, domus ejus qui premium acceperit sine contradicto prosternetur ; nec amplius ille nec heredes suus dominatum in communia habebit.

Actum Senonis, anno Domini millesimo ducentesimo quarto, mense novembris.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook