[1205, du 10 avril, au 1er avril 1206]. — Paris.
Articles analogues à ceux de l'acte précédent, et suivis des réponses du clergé.
A. Original perdu.
B. Copie du xiiie s., Registre A de Philippe Auguste, fol. 36 v°.
C. Copie du xiiie s., Registre C de Philippe Auguste, fol. 80, d'après B.
D. Copie du xiiie s., Registre E de Philippe Auguste, fol. 292, d'après B.
E. Copie du xiiie s., Registre F de Philippe Auguste, fol. 243 v°, d'après D.
F. Copie de la seconde moitié du xiiie s., Registre G de Philippe Auguste, n° 62, d'après E.
G. Copie du xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 40 v°, d'après B.
H. Copie du xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 106 v°, d'après C.
I. Copie du xive s., Bibliothèque nationale, latin 11032, p. 11-12.
a. J. L. d'Achery, Spicilegium, t. VI, p. 492.
b. G. de la Thaumassière, Coustumes de Beauvoisis, p. 388, d'après H.
c. G. W. von Leibniz, Codex diplomaticus, p. 137.
d. G. Bessin, Concilia, t. I, p. 102, d'après F.
e. Ordonnances des rois de France, t. I, p. 39, d'après G.
f. E. Martène, Amplissima collectio, t. I, col. 1083, d'après D ou E.
g. N. Brussel, Usage des fiefs, t. II, p. xxvii, d'après le Terrier Cartulaire de Normandie, fol. 220 v° et 229 (aujourd'hui disparu).
Texte établi d'après B.
Stabilimentum quod fuit factum Parisius inter clericos et barones.
Primum capitulum est quod clerici trahunt causam feodorum in curiam christianitatis, propter hoc quod dicunt quod fiducie vel juramentum fuerunt inter eos inter quos causa vertitur, et propter hanc occasionem perdunt domini justiciam feodorum suorum. Responsio : in hoc concordati sunt rex et barones quod bene volunt quod ipsi cognoscant de perjurio et transgressione fidei, sed nolunt quod cognoscant de feodo, et si convictus fuerit de perjurio vel transgressione fidei injungant eis penitentiam, sed propter hoc dominus non amittat justiciam feodi nec propter hoc se capient ad feodum. Preterea volunt rex et barones quod vidua possit conqueri regi vel ecclesie, si voluerit, de dotalicio suo, si non moveat de feodo, et si conquesta fuerit ecclesie, et ille a quo petit dotacilium dicat quod respondebit coram domino de quo feodum movet, ecclesia potest cogere ipsum ad respondendum et decidere causam inter eos de jure.
Secundum capitulum : quod quando clericus capitur pro aliquo forifacto unde aliquis debet vitam vel membrum perdere et traditur clero ad degradandum, clerici volunt illum degradatum omnino liberare.
Ad quod responsio : quod clerici non debent eum degradatum reddere curie, sed non debent illum liberare neque ponere in tali loco ubi capi non possit, sed justiciarii possunt illum capere extra ecclesiam vel cimiterium et facere justiciam de eo, nec inde possunt trahi in causam.
Tercium capitulum : de decimis ita statutum est quod decime reddantur sicut hactenus reddite fuerunt et sicut debent reddi.
Quartum : quod nullus burgensis vel villanus potest filio suo clerico medietatem terre sue vel plusquam medietatem donare, si habuerit filium vel filios ; et si dederit ei partem terre citra medietatem, ipse clericus debet reddere tale servicium et auxilium quale terra debebat dominis quibus debebatur, sed non poterit talliari, nisi fuerit usurarius vel mercator, et post decessum suum terra redibit ad proximiores parentes, et nullus clericus potest emere terram quin reddat domino terre tale servicium quale terra debet.
Quintum capitulum : quod episcopi vel archiepiscopi non debent requirere a burgensibus vel ab aliis tale juramentum quod nunquam prestaverunt ad usuram neque prestabunt.
Si clericus deprehensus fuerit in raptu, tradetur ecclesie ad degradandum et post degradacionem poterit eum capere rex vel justiciarius extra ecclesiam vel atrium et facere justiciam de eo, nec poterit inde causari.
Si clericus aliquem qui non sit clericus traxerit in causam super aliqua possessione, de qua nunquam fuit tenens, non debet eum trahere in curiam christianitatis, sed in curia domini ad quem spectat justicia, nisi ratione fundi terre ad christianitatem spectet justicia.
Item clerici non debent excommunicare illos qui vendunt blada vel alias merces diebus dominicis neque illos qui vendunt judeis vel emunt ab illis vel qui opera eorum faciunt, sed bene volunt quod nutrices judeorum excommunicentur.
Item super eo quod quando aliquis de voluntate sua se mittit in carcerem regis vel alterius, ubi rex vel alius habet capitale, sine vitam vel membrum perdere, ut redimatur, vel quando rex vel aliquis alius capit aliquem pro redimendo, sine vitam vel membrum perdere, et evadit de carcere et fugit ad ecclesiam, ecclesia vult eum liberare et auferre domino redemptionem.
Respondent quia ex quo aliquis de voluntate sua se mittit in carcerem alicujus ut redimatur, vel quando aliquis capitur pro catallo sine vitam vel membrum perdere, ecclesia non debet domino auferre catallum vel redemptionem suam neque illum liberare si fugerit ad ecclesiam, sed potest custodiri extra ecclesiam et extra atrium, nec custodes ex hoc possunt causari de jure.
Item clerici non possunt de jure excommunicare aliquem propter forifactum servientis sui neque interdicere terram ejus, priusquam dominus super hoc fuerit requisitus, vel ballivus ejus si dominus fuerit forispaisratus.
Item si aliquis scienter vel ignoranter forifecerit ecclesie, non debet excommunicari vel ejus terra interdici, donec super hoc requisitus fuerit vel ballivus ejus si dominus fuerit extra patriam.
Item quando aliquis citatur coram ecclesiastico judice et ipsi judices compellunt eum in prima citatione jurare quod stabit mandato eorum, quamvis non defecerit de jure faciendo vel quamvis non sit excommunicatus.
Respondent quod hoc non debet fieri.
Item super hoc quod quando clerici aliquem trahunt in causam de servitute, et ille dicit se esse servum alterius, volunt quod ille respondeat in curia illorum, quamvis dicat se esse servum alterius et cogunt ipsum ad respondendum coram ipsis per excommunicationem vel illos excommunicant qui ipsum manutenent. Ad quod respondent quod ille debet respondere in curia illius cujus servum se esse profitetur.