1207, octobre. — Gisors.

Philippe Auguste, à la requête de l'archevêque de Rouen et des évêques de Normandie, fait connaître à ses baillis de Normandie les règles à suivre en cas de contestation du droit de patronage des églises.

Référence : Jacques Boussard et Jacques Monicat (éd.), Recueil des actes de Philippe Auguste roi de France. Vol. 3 : Années du règne 28 à 36 (1er novembre 1206 - 31 octobre 1215), Paris, 1966, no992.

A. Original perdu.

B. Copie du xiiie s., Bibliothèque nationale de France, lat. 1245, n° 378, fol. 376 (ancienne p. 637).

C. Copie du xiiie s., Bibliothèque municipale de Rouen, ms. 24 (A 41), (ancien ms. de Saint-Evroult et de Saint-Ouen, A 307), fol. 1 v°.

D. Copie du xiiie s., Bibliothèque municipale d'Avranches (anc. ms. du Mont-Saint-Michel), ms. 149, fol. 6 v°.

E. Copie du xiiie s., Bibliothèque Mazarine, fol. 203 v° en marge.

F. Copie de la fin du xiiie s., « Très ancien coutumier de Normandie » (texte latin), chap. LXXVII, De presentatione ad ecclesiam, art. 7, Bibliothèque nationale de France, lat. 18368, fol. 92 v°.

G. Copie du début du xive s., « Très ancien coutumier de Normandie » (texte latin), chap. LXXVII, De presentatione ad ecclesiam, art. 7, Bibliothèque nationale de France, lat. 11032, p. 155.

`

H. Copie de 1430, « Très ancien coutumier de Normandie » (texte latin), chap. LXXVII, De presentatione ad ecclesiam, art. 7, Bibliothèque nationale de France, lat. 4653, fol. 65 v°, en provenance de Préaux.

I. Copie de la fin du xiiie s., « Très ancien coutumier de Normandie » (texte français), Bibliothèque Sainte-Geneviève, ms. 1743.

a. Martène, Thesaurus, I, 803, d'après un manuscrit du Mont-Saint-Michel (sans doute D).

b. Bessin, Concilia, t. I, p. 106, d'après un ms. de Saint-Ouen de Rouen provenant de Saint-Evroult (sans doute C), un ms. de Préaux (sans doute H) et un ms. du Mont-Saint-Michel (sans doute D).

c. Ordonnances, XI, 292, d'après a.

d. Bonnin, Registrum visitationum, p. 775, d'après B.

e. Version française, A.I. Marnier, Établissements ... de l'Échiquier de Normandie, p. 58.

f. E.-J. Tardif, Coutumiers de Normandie. Textes critiques. 1re partie : le Très ancien coutumier de Normandie, Rouen, 1881, p. 75-78 (texte latin).

f. E.-J. Tardif, Coutumiers de Normandie. Textes critiques. 2e partie : le Très ancien coutumier de Normandie, Rouen, 1903, p. 63-64 (texte français), d'après I.

Indiqué : Bibliothèque municipale de Rouen, ms. 818 (Y 23), fol. 41 v°.

Indiqué : Bibliothèque nationale de France, lat. 4653, fol. 45.

Indiqué : L. Delisle, Cartulaire normand, p. 25, n° 147.


Texte établi d'après B, C, D, a et b.

Philippus Dei gratia Francorum rex universis ballivis suis Normannie ad quos presentes littere pervenerint salutem in Domino. Noveritis quod dilecti et fideles nostri Walterus Rothomagensis archiepiscopus et ejus suffraganei episcopi Normannie nos requisierunt ut super ecclesiis vacantibus de quarum presentatione fuerit contentio, recognitio fiat per quatuor presbyteros et per quatuor milites, ita videlicet quod archiepiscopus sive episcopus in cujus episcopatu contentio erit super presentatione ecclesie, et ballivus noster illius dyocesis eligent bona fide presbyteros et milites fideliores et legaliores quos poterunt invenire, et illi quatuor presbyteri et quatuor milites super sacrosancta jurabunt, et archiepiscopus sive episcopus exinde excommunicabunt illos qui contra hoc contradicent quod ipsi octo dicent ad quem debeat spectare donatio ecclesie de jure patronatus. Archiepiscopus vero sive episcopus et ballivus noster singulos presbyterorum et militum qui juraverunt pro recognitione diligenter seorsum examinabunt unum post alium, et in quem major pars convenerit, ille habebit jus patronatus. Et si illi octo non possent scire ad quem debeat spectare donatio ecclesie de jure patronatus, ipsi dicent quis ultimam fecerit presentationem ecclesie et exinde ille habebit saisinam et, si aliquis clericus contra hujusmodi constitutionem vel institutionem venire presumeret, archiepiscopus vel episcopi sui essent in nocumentum eidem clerico de querela illa. Ipsi etiam concesserunt unanimiter bona fide quod ipsi hujusmodi negotium sine dilatione terminabunt. Et si aliqua contentio inde emergeret, ad nos referretur et nos exinde faceremus sicut videremus expedire. Nulla vero ecclesia unde contentio fuerit iterum donari poterit ab archiepiscopo vel episcopo antequam diffinitum fuerit sicut supradictum est, nisi vacaverit per sex menses, salvo etiam tunc jure patronatus ei qui patronatum obtinuerit. Archiepiscopus vero vel episcopus non posset se exoniare super hiis, nisi haberet exonium proprii corporis et, si exonium proprii corporis haberet, tunc loco suo mitteret bona fide fideliorem et legaliorem quem posset invenire ad id faciendum. Nos autem, ad predictorum archiepiscopi et episcoporum Normannie petitionem, id concedimus et sicut hic continetur firmiter volumus observari, unde vobis precipientes mandamus quatinus ita observetis et observari faciatis. Actum apud Gisorcium, anno Domini M° CC° septimo, mense octobri.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook