897, 27 mars. — Tours.

Pièce complémentaire

Robert, abbé de Saint-Martin de Tours et comte, rend aux chanoines de Saint-Martin le domaine de Doussay, situé dans le « pagus » de Poitiers, que leur avait donné Charles [le Chauve], mais qu'ils avaient perdu du fait de l'occupation normande, et il demande que son frère, le roi Eudes, et leur père Robert [le Fort], comte et abbé de Saint-Martin de Tours, soient associés au bénéfice des prières et que, en mémoire de lui-même, ils reçoivent une pitance au jour anniversaire de cette restitution, le 27 mars.

Référence : Jean Dufour et Robert-Henri Bautier (éd.), Recueil des actes de Robert Ier et de Raoul rois de France (922-936), Paris, 1978, no40.

A. Original perdu.

B. Copie du xviie siècle, par Besly, Bibliothèque nationale, Collection Dupuy, vol. 828, fol. 93, d'après la Pancarta nigra, fol. 62, n° 55.

C. Copie du xviie siècle, pour Dom Mabillon, avec corrections et notes de sa main, Bibliothèque nationale, ms. lat. 11892, fol. 98, d'après la Pancarta nigra, fol. 62.

D. Copie du xviiie siècle, par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 76, fol. 317, d'après la Pancarta nigra, fol. 62, et la Pancarta alia, fol. 50.

E. Copie du xviiie siècle, par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 76, fol. 318, d'après la Pancarta alia, fol. 50.

F. Copie du xviie siècle, par André Du Chesne, Bibliothèque nationale, Mélanges Colbert, vol. 46, fol. 63, d'après la Pancarta alia.

G. Copie du xviie siècle, par Besly, Bibliothèque nationale, Collection Dupuy, vol. 841, fol. 75, d'après la Pancarta nigra, fol. 62.

H. Copie incomplète de 1643, par Dom Lesueur, Bibliothèque nationale, ms. lat. 13898, fol. 79 v°, d'après la Pancarta alia, fol. 50.

I. Copie partielle du xviie siècle, pour les frères de Sainte-Marthe, Bibliothèque nationale, ms. fr. 20176, fol. 14, d'après la Pancarta alia, fol. 50.

J. Copie partielle du xviiie siècle, Bibliothèque nationale, Collection de Touraine-Anjou, t. I, fol. 151, n° 126, d'après la Pancarta nigra.

a. Sainte-Marthe, Gallia christiana, t. I, p. 749, d'après la Pancarta nigra, fol. 63 (éd. incomplète).

b. Martène, Thesauris novus anecdotorum, t. I, col. 56 « ex cartario Sancti Martini » (anno 895).

c. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 707, d'après b (anno 895).

d. Gallia christiana, t. XIV, instrumenta, col. 54, n° XXXVIII, « e schedis Baluzianis ».

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 352 (anno 896).

Indiqué : E. Mabille, La pancarte noire, p. 94, n° LV et p. 181, n° 103.

Ce texte a la particularité d'avoir un préambule double : il est très proche de ceux que l'on trouve vers l'an mil dans la même région de la Loire. Il faut remarquer encore son style très littéraire ; peut-être fut-il rédigé par l'écolâtre de Saint-Martin de Tours, habitué aux exercices de rhétorique.

L'acte du 23 avril 862 de Charles le Chauve mentionne Doussay parmi les biens de Saint-Martin de Tours ; ce domaine fut-il restitué alors ou l'avait-il été auparavant ? On ne sait. Bien que faisant partie de la mense capitulaire, Doussay n'en fut pas moins concédé en bénéfice, indûment, disent les textes, par l'abbé à Magenarius et, après lui, à son fils Osbert. Au plaid d'Orléans — donc sans doute en juin 889 —, Eudes le restitua aux religieux, qui le remirent cependant aussitôt après en précaire au comte de Poitou Ramnulfus, l'ancien compétiteur d'Eudes, avec l'accord de l'abbé Robert. A la mort de Ramnulfus survenue probablement le 5 août 890, ses biens et Doussay passèrent à son jeune fils Èbles ; par une précaire du 10 octobre 891, les religieux lui concèdent à nouveau Doussay en contre-partie d'autres domaines. A la fin de 891 ou au début de 892, les honores d'Èbles sont confisqués par Eudes et donnés à Robert, qui possède ainsi Doussay. Par l'acte publié ici, Robert restitue ce domaine à la mense capitulaire.


Texte établi d'après l'ensemble des copies utiles.

Multipliciter multiplex omnipotentis Dei misericordia per plurimum voluit honorare genus humanum, dum cuique mortali largiri dignatur, ut ex rebus temporalibus coelestia regna mercari valeat, et ex caducis ac transitoriis aeternae felicitatis indefessa gaudia ab ipso Domino percipere mereatur, voce divina clementer omnibus hominibus fidelibus dicente : « Quicumque dederit calicem aquae frigidae tantum in nomine meo, non perdet mercedem suam ». Et ut fiducialius quicumque praeceptum Domini custodierit, idipsum appetat, sustentatur cujusdam sanctissimi patris promissione dicentis : « Fiducia magna erit coram summo Deo eleemosina omnibus facientibus eam ». Quocirca ego, in nomine summi Salvatoris Dei, Rotbertus, misericordia Dei comes et abbas inclitae congregationis Beati Martini, notum fieri volumus omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus, presentibus et futuris, quoniam operae pretium nobis extitit ut diversas calumnias hujus saeculi, qualiter Deo et sancto Martino servientes levius ferrent, secundum nostrae possibilitatis modum tractaremus et rationabiliter procurare studeremus, quatenus exinde Dominum propitium habere mereamur, sanctumque Martinum, patronum nostrum, in nostris necessitatibus pium suffragatorem. Igitur pro amore Dei omnipotentis et eximii confessoris sui Martini reverentia, reddimus domino nostro sancto Martino suisque canonicis quoddam praedium situm in pago Pictavensi, Dociacum scilicet, cum omnibus suis appenditiis et adjacentiis simulque cum omnibus rebus quacumque lege ad eamdem villam aspicientibus vel pertinentibus ; quam quidem villam delegaverat olim gloriosissimus rex, senior noster, dominus Karolus canonicis Sancti Martini per praeceptum, ut sicut aliae villae ad ipsos fratres pertinentes illis ad illorum usus deserviebant, ita et haec omni tempore usibus eorum deserviret. Sed quia paganorum saevitia occiduas occupavit partes, eam iidem fratres cupiditate malorum hominum amiserunt et diu servitium ex ipsa perdiderunt : nos vero, rei veritatem cognoscentes et saepissima eorumdem clericorum deprecatione tacti, jussimus praeceptum saepius ante nos recitare, et praedictae villae nomen in eodem praecepto reperientes, qualiter eadem villa ad proprium rediret servitium nostra mercede studuimus tractare. Tunc consilio nostrorum fidelium admonitus et clericorum ibidem servientium deprecatione commotus, limina Beati Martini expetii, ut praeclaram solemnitatem Paschae, more sancto, in Beati Martini ecclesia exsolverem et summa devotione ad ejus sepulchrum veniens, ut idem piissimus confessor meorum peccatorum molem sua miseratione minueret, per gantum nostrum ad ejus glebam, ubi ipse eximius confessor requiescit in urbe Turonica, eam reddidimus ; quatenus sub integritate deinceps absque ullius abbatis subtractione tenere et possidere possint fructibusque illius frui, veluti proprii possessores et domini valeant et promptiores in Dei servitio in dies apparere, frequentiusque aurem Domini pro imminentibus periculis pulsare, in qua mercede gloriosum et a Deo electum regem, dominum et seniorem ac germanum nostrum, Odonem, participem volumus adesse ; quatenus pro his et aliis beneficiis, quae quotidie a sui regni fidelibus amministrantur, praesentem vitam gloriosius futuramque facilius obtinere mereatur, deinde nos qui hujus beneficii fideles executores et operatores adsumus, divina misericordia intercessioneque sancti ac domini nostri Martini in omnibus saeculi incommoditatibus praeveniri mereamur, futurique commoda eorumdem canonicorum fidelibus precibus adjuti, adipisci nichilominus possimus, illorumque continuis annumerari orationibus, quae tam in missarum sollemniis quam in melodiis psalmorum fiunt, unusque ex ipsis in medio apparere. Insuper etiam ejusdem muneris beneficio simul consortem volumus esse dominum et genitorem nostrum Rotbertum gloriosum, dum vixit in terris, comitem et ejusdem loci abbatem, quatenus, pietate praedicti patroni subventus, perfrui mereatur sempiterna gloria. Volumus ergo et statuimus, ut in ipso die quo eam reddidimus, iidem fratres plenam exinde habeant refectionem, scilicet VI kalendas aprilis, et pro omnium nostrum excessibus in commune Domini misericordiam implorare et plenum peragere officium studeant, quatenus memoria nostra semper in illo maneat loco et recitatio nominis nostri continuo eorum orationibus vigeat. Si vero fuerit aliqua intromissa persona abbatum vel aliorum procerum, quae, cupiditate temporalium rerum seducta, contra hanc nostram spontaneam oblationem venire aut calumniam inferre temptaverit, inprimis iram Dei omnipotentis incurrat et offensam sancti Martini sentiat, nisi se citissime a sua pessima voluntate retraxerit et dignam satisfactionem Deo et sancto Martino ejusdemque loci canonicis ex sua persolverit temeraria praesumptione. Obsecramus jam tandem omnes successores nostros, ut, sicut sua vota stabilia voluerint fore, ita hanc nostram auctoritatem sinant permanere inviolabilem. Et, ut haec auctoritas et devotissima oblatio pleniorem in Dei nomine obtineat effectum, manu propria eam subscripsimus et nobiles laicos subscribere rogavimus.

(Crux) Rotbertus, comes et inclitae congregationis Sancti Martini abbas, per hoc signum sanctae crucis subterfirmare studuit.

(Chrismon) Erbernus, misericordia Dei archiepiscopus, huic auctoritati subscripsit.

Signum Ardrardi, vicecomitis.

Signum Fulcradi, vassalli.

Signum Gundacher, vassalli atque auditoris.

Signum Eirici, vassalli et ejusdem Rotberti consiliatoris.

Signum Adalmari, vassalli et legis doctoris.

Signum Gandalberti.

Item signum Fulcradi.

Signum Gualterii.

Signum Tancradi.

Signum Attonis.

Signum Ebolonis, vicarii et auditoris.

Signum Benedicti, similiter et legis portatoris.

Signum Abbonis.

Data est haec contulitionis vel potius restaurationis et redditionis auctoritas VI kal. aprilis, in die sanctissimo Paschae, Turonis, coram corpore beatissimi, anno VIII regnante domino Odone rege.

Ego Archanaldus levita, scolae Sancti Martini secundarius, rogatus, scripsi et subscripsi (Signum recognitionis).


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook