900, 14 septembre. — Tours.

Pièce complémentaire

Robert, abbé de Saint-Martin de Tours et comte, concède en précaire viagère, moyennant un cens de dix sous, payable à la Saint-Martin d'automne, à Gui et à sa femme Emma ainsi qu'à leur fils Liétaud (Letaldus), chanoine de Saint-Martin :

1. les biens que les conjoints viennent de donner aux chanoines, savoir : l'alleu de Vonne (Votnum), situé sur l'Indre dans le « pagus » de Tours, dans la « vicaria » de [Pont-de-]Ruan, qu'Emma et son premier mari Èbles (Ebolus) avaient reçu du roi Eudes ; l'alleu d'Hertré, situé sur la Sarthe, dans la « vicaria » d'Alençon et le « pagus » d'Exmes.

2. les biens suivants, pris sur sa propre mense, du consentement des chanoines : a. la « villa » de Martigny[-sur-Loire] et sa chapelle dédiée à saint Martin, avec leurs dépendances en terre, vigne, forêt — sise à « Broiaconus » — et pré — sis à Chatigny — ; b. la moitié du « pratum Luci », situé au-delà de la Loire ; c. dix-sept manses, dont le statut est précisé dans l'acte, mais desquels sont exceptés deux manses et demi, situés entre Chatigny et « Puteum mundatum », qui — avec la moitié du « pratum Luci » — ont été concédés en précaire perpétuelle à l'école de Saint-Martin par les abbés et en vertu d'un précepte royal ; en est également exclue l'île de Saint-Cosme, revendiquée, après enquête, par les frères pour l'office du cellerier et pour leur pêcherie.

Référence : Jean Dufour et Robert-Henri Bautier (éd.), Recueil des actes de Robert Ier et de Raoul rois de France (922-936), Paris, 1978, no43.

A. Original perdu.

B. Copie du xviiie siècle, par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 76, fol. 99, d'après la Pancarta nigra, fol. 26, avec référence à A.

C. Copie anonyme du xviie siècle, Florence, Bibliothèque Laurentienne, Collection Ashburnham, 1836, fol. 43, d'après la Pancarta nigra.

D. Copie incomplète du xviie siècle, par André Du Chesne, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 47, fol. 160, d'après la Pancarta alia.

E. Copie du xviie siècle, par J. Bouhier, Bibliothèque nationale, ms. lat. 17709, p. 76, n° 56, d'après C.

a. P. Gasnault, op. cit., p. 55, n° I.

Indiqué : E. Mabille, La pancarte noire, p. 72, n° XXII et p. 182, n° 108.

Indiqué : L. Delisle, Notice sur des manuscrits du fonds Libri conservés à la Laurentienne, dans Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque nationale, t. XXXII, 1re partie, 1886, p. 91.

Cet acte, dont le préambule se retrouve dans d'autres documents de Saint-Martin de Tours de la même époque, fait allusion aux mêmes pièces que le n° 39 du 30 juillet 895, à savoir :

De plus, il se réfère au diplôme d'Eudes du 15 octobre 893, cédant l'alleu de Vonne à Èbles et à sa femme Emma. Enfin, il recopie un polyptyque ancien, antérieur à 841, date de la donation des deux manses et demi ; la situation de ces terres a été notée avec précision en 900.

Pierre Béchin fait état de cette charte dans la Chronique qu'il écrivit vers 1137.


Texte établi d'après BCD. Graphies de B.

Cum ex rebus ecclesiasticis commoda atque oportuna beneficia petentibus commodantur, consequens est ut qui beneficia ex rebus ecclesiasticis accipiunt, ex suis propriis rebus ea rependere studeant quae proficua fiant Ecclesiae suisque ministris accepta atque grata, idque ita Scripturarum serie alligetur ut quod rationabiliter et legaliter factum fuerit, nullatenus deinceps a quoquam possit divelli. Nos igitur, in nomine summipotentis Dei, Rotbertus, rerum basilicae incliti confessoris Christi beati Martini ejusque etiam cleri abbas sed et comes, percognitum ac manifestum esse cupimus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus, necnon et praecipue et prae omnibus Sancti Martini abbatibus nostris successoribus, quoniam accessit ad nostrae paternitatis consilium quidam nobilis vasallus fidelis noster, Guido nomine, et uxor ejus Imma, offerentes devota mente Deo et sancto Martino ad usus fratrum illis famulantium pro remedio animarum suarum quasdam res suas proprias, alodum videlicet Votnum nomine, id est mansum unum optimum et maximum, quem per seriem praecepti Ebolus quondam fidelis noster et praedicta uxor ejus Imma ex fisco regio a domno et seniore ac etiam germano nostro Odone, gloriose rege, adquisierant, situm in pago Turonico, in vicaria Rodominse, super fluvium Angeris, ad quem pertinent culturae indominicatae ad sationem modiorum centum. Sunt ibi vineae indominicatae et serviles, et silvae ad saginandos porcos ducentos, prata ubi possunt colligi de faeno karra centum quinquaginta. Sunt ibi mancipia quinque, quae poterant terram tenere, si pax fuisset, quorum haec sunt nomina : Martinus, Silevertus et frater ejus Girbertus, et item Girbertus ac Berta, cum uxoribus eorum et infantibus. Et in pago Oxominse, in vicaria Lancioninse, alodum alterum optimum, nomine Atriacum, situm super fluvium Sartae, ad quem pertinent mansi serviles sex, cum vineis dominicatis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, culturis dominicatis ad sationem modiorum per aestimum CLX, et mancipia ad ipsum alodum pertinentia : Abram videlicet cum uxore sua et infantibus suis, Ildemarum, Amalgaudum, Ermidinum ; Ildemarus enim habet uxorem et infantes ; sunt in Atriaco mancipia VI, exceptis infantibus. Haec vero omnia sub omni integritate, cum omnibus eorum utilitatibus et adjacentiis et aliis mancipiis, in quibuscumque habeantur pagis et territoriis, quaesitis et ad inquirendum obmissis, quantumcumque ad praedictos pertinet vel pertinere videtur alodos, pro remedio animarum suarum ac praedicti Eboli Deo et sancto Martino ad usus fratrum condonabant, simulque deprecabantur quatinus, in compensatione tanti beneficii et tantae contulitionis, nos ex rebus Sancti Martini sub nostra ditione consistentibus villam quamdam nomine Martiniacum, per consensum canonicorum nobiliumque laicorum fidelium nostrorum, eisdem diebus vitae ipsorum ac unius filii, Letaldi nomine, jam Sancti Martini canonici, possidendam precario more sub census institutione concederemus. Quorum petitionem non superfluam neque importunam, sed devotionem illorum et elemosinae meritum atque ecclesiae Sancti Martini augmentum immo profectum ibi adesse, alta mentis nostrae consideratione perpendentes, concessimus eis, Guidoni videlicet et uxori suae Immae ac uno, ut diximus, infanti illorum, Letaldo clerico, sicut petebant, per consensum Sancti Martini canonicorum, ipsos quos Sancto Martino et fratribus delegabant sub omni integritate alodos, necnon et ipsam quam petebant Sancti Martini villam nomine Martiniacum, cum capella in honore ejusdem sancti Martini dedicata et mansile indominicato, ad quem pertinent de vinea dominicata, quae adhuc colitur, arpennes VIII, culturae IIII, de silva in loco qui dicitur Broiaconus ad saginandos porcos centum, et pratum, quod fuit quondam dominicatum sed jam videtur esse carectum, cum cultura subtus praedictam capellam sita, ubi fuit olim brolius dominicus, et medietas de prato Luci, quod est trans Ligerim situm, et mansi colonines, per quatuor quartas olim reddentes, XIII et medius, et insuper mansus unus et medius censilis, ex quibus habet Ragambaldus quartam unam per manum firmam, et Blatherius presbyter habuit alteram, et Rambertus clericus tenet tertiam, monetarius vero tenet quartam, unam quae fuit semper ab initio censilis, mansi vero serviles, duo. Sunt simul mansi inter colonines et censiles ac etiam serviles ad praedictum mansilem indominicatum pertinentes XVII, ex toto absi. Reddebat quondam ex ipsis mansis una quarta coloninis, de hostolinse denarios III, de porco denarios VI, de multone denarios III, pullos tres cum [...] ovis, et quartum gallum, de pastione vini modium .I., pro lignatico triticum modium .I., inter caballi pastum et accursum, inter hordeum et avenam sextaria novem ; faciebat perticatam in campo dominico et seminabat ibi de tritico sextaria sex ad mensuram dominicam ; faciebat arpennem in vinea dominica ; secabat arpennem de prato et faenabat ipsum ; de biduano faciebat in ebdomada dies duos ; reddebat quadragesimale fabarum sextarium unum, de pice pastellum .I. et circulos .IV., nihil amplius. Una vero quarta servilis reddebat denarios .VI., de hordeo sextaria VI, de vino modium .I. ; faciebat arpennem in vinea et in prato ; reddebat pullos tres cum XV ovis, nichil amplius. Sunt simul in eadem Martiniaco villa adhuc homines coloninus lege viventes, inter masculos et feminas, licet non possint modo terram tenere, VIIII, quorum haec sunt nomina : Firmadus major, Adalmarus, Jonas, Christianus, Ildinus, Agivertus, Bernardus, Ildegardis femina et Ingelberga, quidam cum uxoribus et infantibus, quidam sine uxoribus et infantibus. Isti omnes possent terram tenere, si pax fuisset. Et sunt ibi servi .V., quidam similiter cum uxoribus et quidam cum infantibus : Martinus, Balfredus, Mainardus, Achardus, Legerius. Haec vero omnia supra commemorata, alodos videlicet quos ipsi dabant et Martiniacum, Sancti Martini villam, cum praedictis omnibus rebus, id est mansis supradictis XVII, tantum exceptis ab hoc numero mansis duobus et medium, qui ex praedicta villa quondam scolae Sancti Martini cum medietate de supradicto prato Luci per precariae auctoritatem a praedecessoribus nostris abbatibus et insuper per regium praeceptum perpetualiter habendi condonati fuerant, qui adjacent inter Catiniacum et Puteum mundatum, cum prato et carrecto in villa Catiniaco, et excepta insula, quae dicitur Ad Sanctum Cosmam, quam fratres ad ministerium cellerarii fratrum et tractum piscationis ipsorum cum veridicis testibus super sanctas reliquias sibi vindicaverunt, exceptis his singulariter rebus, omnia, sicut diximus, superius commemorata sub omni integritate Guidoni et uxori ejus Immae ac filio eorum Letaldo per hujus precariae auctoritatem et communem consensum fratrum habenda et quieto ordine possidenda et ordinanda concedimus, eo siquidem rationis tenore quo praedicta colonorum lex et nostrae ac fratrum exinde priscae factae auctoritates inconvulsae et inviolabiles permaneant, studeant ex praedictis simul omnibus rebus reddere annis singulis in generales usus fratrum ad missam sancti Martini autumnalem censum probatae monetae solidos X, sicque, quamdiu advixerint, quieto ordine teneant et possideant, nihil amplius solventes, quamquam pro pacis tempore res emeliorari videantur, nisi ipsorum ad exhortationem fratrum emolliatur voluntatis affectus. Post illorum vero omnium ab hac vita decessum, utraeque res omnes cum omni emelioratione, sine alicujus expectata consignatione, in dominium et usus fratrum integerrime revocentur. Si autem ex instituto censu negligentes aut tardi forte remanserint, id ipsum secundum negligentiae rationem emendare procurant, [ut] studeant et non ideo res, quas tenuerint, amittant. Unde affectuose jam tandem deprecamur omnes successores nostros abbates ut, sicut sua facta quae rationabiliter et legaliter ordinaverint, rata et inconvulsa in reliquum manere voluerint, ita hujus nostrae auctoritatis precariam sinant permanere inviolabilem. Et, ut in Dei nomine a nobis certius cum consensu canonicorum facta esse credatur et in posterum firmior habeatur, manu nostra propria sub signo sanctae crucis eam corroborare studuimus et canonicos Sancti Martini ac nostros subscribere rogavimus insuperque nobilibus laicis fidelibus nostris firmari jussimus.

(Crux) Signum sanctae crucis domini Rotberti abbatis, qui hanc precariam fieri et affirmare rogavit.

(Chrismon) Erbernus, misericordia Dei archiepiscopus, huic... subscripsit.

Guichardus, levita, subscripsit.

Effredus, levita.

Belaicus, sacerdos atque precentor, subscripsit.

Unfortis, presbyter, subscripsit.

Gauzuinus, sacerdos atque decanus, subscripsit.

Rotbertus, diaconus atque archiclavis, subscripsit.

Ledramnus, presbyter, subscripsit.

Adalelmus, diaconus, subscripsit.

Rainaldus, diaconus, subscripsit.

Adam, diaconus, subscripsit.

Gualterus, diaconus, subscripsit.

Ernerus... subscripsit.

Albericus, puer, subscripsit.

Ragambaldus, acolytus, subscripsit.

David, subdiaconus, subscripsit.

Girardus, acolytus, subscripsit.

Tetolus, diaconus, subscripsit.

Wido, subdiaconus, subscripsit.

Raino subscripsit.

Gauzuinus, puer, subscripsit.

Osbertus, acolytus, subscripsit.

Gaufridus, lector, subscripsit.

Berno ... subscripsit.

Odo, subdiaconus, subscripsit.

Liudthardus, puer, acolytus, subscripsit.

Erbertus, subdiaconus, subscripsit.

Arduinus, acolytus, subscripsit.

Guanilo, acolytus, subscripsit.

Ildenaldus, subdiaconus, subscripsit.

Odo, puer, subscripsit.

Burgualdus ... subscripsit.

Letauldus, clericus Sancti Martini, ... subscripsit.

Data est autem hujus praecariae auctoritas XVIII kl. octobris, in civitate Turonis, in pleno fratrum capitulo, anno Domini DCCCC et domni Karoli regis anno .II.

Ego Archanaldus, gregis beati Martini levita et scolae magister, rogatus scripsi (Signum recognitionis) et subscripsi.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook