894, 11 août. — «Inciae castello».

Louis l'Aveugle, roi, à la requête de sa mère, la reine Ermenjart, confirme en faveur de l'évêque Isaac la donation faite à l'église de Grenoble par le roi Boson de l'église Notre-Dame et Saint-Donat de Jovinzieux, et confirme en même temps les autres domaines de ladite église.

Référence : Maurice Prou et René Poupardin (éd.), Recueil des actes des rois de Provence (855-928) : Charles de Provence, Boson, Louis l'Aveugle, Paris, 1920, no30.

A. Original perdu.

B. Copie du xiie s., dans le Cartulaire A de l'église de Grenoble, dit de saint Hugues, Bibliothèque nationale, ms. lat. 13879, fol. lxxv v°, n° 27, sous la rubrique «Preceptum Ludovici regis quod fecit Ysahac Gratianopolitano episcopo et successoribus ejus».

C. Copie du xiie s., dans le Cartulaire C de l'église de Grenoble, Archives départementales de l'Isère, G 209 provisoire, fol. 58, n° 110.

D. Copie du xve s., dans le Cartulaire d'Aimon de Chissé, Archives départementales de l'Isère, G 212 provisoire, fol. 404 v°, d'après B ou C.

E. Copie du xviie s., par Dom Estiennot, Fragmenta historiae Aquitanicae, t. VI, Bibliothèque nationale, ms. lat. 12768, p. 167, d'après B.

F. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 17197, fol. 86, d'après B.

G. Copie du xviiie s., dans Raymond Juvénis, Histoire du Dauphiné, Bibliothèque municipale de Carpentras, ms. n° 518 (anc. 504), p. 1054, d'après B.

H. Copie du xviiie s., dans Fontanieu, Preuves de l'histoire du Dauphiné, t. I, Bibliothèque nationale, ms. lat. 10949, p. 197, d'après B.

I. Copie de la fin du xviiie s., par P. de Rivaz, Diplomatique de Bourgogne, t. I, n° xxv, Bibliothèque de M. de Rivaz, à Sion, d'après a.

a. Chorier, Estat politique du Dauphiné, t. II, p. 59.

b. Baluze, Miscellanea, 1re éd., t. II, p. 156, 2e éd., t. III, p. 34, d'après B.

c. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 675, n° ii, d'après b.

d. J. Marion, Cartulaires de l'église cathédrale de Grenoble, p. 65, n° A xxvii, d'après B et C.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 350.

Indiqué : Böhmer, Regesta Karolorum, n° 1449.

Indiqué : U. Chevalier, Regeste Dauphinois, n° 913.

Il y a dans ce diplôme quelques détails suspects, des mentions qui ne se rencontrent pas dans les autres actes du même souverain, comme la mention de l'assentiment des évêques et des grands, les indications relatives aux droits de l'évêque sur les bénédictions, les pénitences, etc., la formule indiquant que le diplôme pourra tenir lieu des chartes qui viendraient à être perdues, la clause concernant le privilège de l'évêque d'être directement soumis au jugement du roi. Enfin, on ne rencontre pas de clause pénale dans les autres diplômes de Louis antérieurs à son élévation à l'empire. Ici, cette clause est en outre accompagnée d'un renvoi tout à fait suspect au code Théodosien, et la fin de l'acte ne peut, au point de vue de la construction grammaticale, s'expliquer d'une manière satisfaisante. Néanmoins le protocole initial, le préambule, la première partie du dispositif, la date, ne présentent rien d'anormal. Aussi nous croyons devoir laisser ce précepte à son rang dans la série chronologique des actes de Louis de Provence, en le considérant comme interpolé, peut-être à l'époque à laquelle il fut transcrit dans le cartulaire qui nous en a conservé le texte, c'est-à-dire à la fin du xie siècle ou au début du xiie.


In nomine sanctȩ et individuȩ Trinitatis. Ludovicus, divina ordinante providentia rex. Dignum est ut regalis sublimitas procerum suorum peticionibus annuat et annuendo adimpleat, quanto eos viderit in suis obsequiis persistere efficaces. Idcirco omnium fidelium sanctȩ Dei ȩcclesiȩ regnique nostri, nostrorum videlicet et futurorum regum, noverit sollertia quia domna genitrix nostra, Hirmingardis regina, nostram regalem expetiit clementiam super quodam fideli nostro Ysahac, venerabili episcopo, ut preceptum vel donum quod pius genitor noster, Boso rex, fecerat de ȩcclesiis sanctȩ Mariȩ seu sancti Donati confessoris eximii cum suis spiritualibus obsequiis confirmaremus. Est autem ipsa ecclesia sita in comitatu Viennensi, in vico Jovinziaco. Cujus nos precibus annuentes, una cum episcopis, comitibus seu nonnullis regiminis nostri principibus, stabilitatis preceptum sancimus ut ipse Ysahac ejusque successores, nullo contradicente, in predicta ȩcclesia cum omni ejusdem loci clero, teneant, possideant omnes virtutes quas mater ȩcclesia perpetim videtur habere in omnibus ecclesiasticis ordinibus, crisma videlicet in Domini cȩna benedicendo, penitentiam peccatoribus dando eiciendoque ex ȩcclesia et suscipiendo, tempore congruo festivitates cȩlebrando, pauperes ibi et nobiles mortuos sepeliendo. Firmamus etiam predicto venerabili Ysahac episcopo ut omnes res suȩ proprietatis quas ipse in pago Viennensi vel Lugdunensi atque in Provincia seu in quibuscumque locis regni nostri per chartarum instrumenta ei concedimus, quocumque ingenio, hereditate, donatione, concambiatione et comparatione in supradictis locis adquisitas res habet vel in antea, Deo propitio, adquirere potuerit, tam de hereditate propinquorum suorum quam etiam de cunctis Christianis, Judeis et Judeabus, fischalinis nostris, seu de omnibus ȩcclesiarum regni nostri comitatuum commutationibus, concambiationibus, omnia supradicta per prȩceptum nostrȩ auctoritatis illi concedimus seu confirmamus hereditario jure quieta habenda. Decrevimus itaque fieri hoc nostrȩ auctoritatis preceptum Ysahac, venerabili episcopo, per quod omnes res suas illi condonamus, modis omnibus, regali auctoritate habendas, ut aut deinceps eas absque alicujus contradictione quieto ac pacifico possideat jure et cuicumque voluerit derelinquat et omnia superius nominata absque aliqua minoratione contradictoris possideat. Et si aliqua invidia, vi, dolo vel concrematione ignium, chartarum instrumenta ablata fuerint, per nostrȩ auctoritatis preceptum cum omni integritate ei concedimus ad habendum, et nemini contradictori suo alteram chartam ostendat nisi hoc nostrȩ auctoritatis preceptum et sit omnimodis protectus atque defensatus, tam res illius quam ipse, et nemo, cujusdam potestatis persona, ullo umquam tempore aliquam illi inferre presumat molestiam, sed liceat ei cum omnibus suȩ proprietatis rebus, sub nostrȩ immunitatis tuicione, pacifice easdem res possidere et ordinare. Si vero aliquȩ querimoniȩ pro ipsis rebus adversus eum ortȩ fuerint, quȩ absque gravi dispendio nequeant diffiniri, jubemus ut usque in nostram suspendantur presentiam, quatenus ibi finitivam accipiant sententiam. Et quicumque contra hoc nostrȩ immunitatis preceptum aliquid contradicere vel violare presumpserit, sciat se sicut et alias res emunitarias compositurum et emendaturum. Et ut nostrȩ auctoritatis preceptum absque alicujus mutilatione plenissimam obtineat firmitatem perhennis temporibus, manu propria subter illud firmavimus et anuli nostri impressione insigniri precipimus et, propter quorumdam malorum hominum calliditates, illud etiam inserere jussimus ut, si aliquis nostro facto refragator in aliquo repertus fuerit, mox pȩnam quam lex Theodosii precipit, id est XXXa libras auri, esse multandum atque chartario nostro substituendum et absque ulla minoratione missis nostris persolvendum.

Signum Ludovicus.

Datum III idus augusti, anno incarnationis dominicȩ DCCCXCIII, indictione XII, anno Christo propitio regni domini Ludovici regis IIII°. Actum Inciae castello in Dei nomine feliciter. Amen.